Mikið hefur verið rætt um núvitund þegar mat ber á góma og það predikað að fólk hugsi betur um hvað það lætur ofan í sig, ekki bara út frá heilsufarslegum sjónarmiðum heldur einnig til að njóta matarins betur. Þá gleymist hins vegar að spá í allan matinn sem við borðum ekki, endar í ruslinu eða skemmist innst í ísskápnum. Samkvæmt nýrri skýrslu frá World Resources Institute, óhagnaðardrifins rannsóknarfyrirtækis, kemur fram að matarsóun sé einn stærsti þáttur í loftslagsbreytingum sem okkur mannfólkinu yfirsést. Á meðan ofuráhersla er lögð á að sporna við plastnotkun, bílaumferð og olíubruna þá gleymist matarsóunin.
Samkvæmt skýrslunni mælist matarsóun sem átta prósent af árlegri losun gróðurhúsalofttegunda. Nærri þriðjungi alls matar sem framleiddur er í heiminum á ári hverju er sóað, fjórðungur alls vatns í heiminum er notaður til að framleiða matinn sem er sóað á hverju ári og til að rækta allan þennan mat sem endar í ruslinu þarf ræktunarsvæði á stærð við Kína. Skýrsluhöfundar vara enn fremur við því að ef ekkert sé gert til að sporna við matarsóun á næstu þremur áratugum þurfi að breyta landi á stærð við Argentínu í eitt, stórt ræktunarsvæði til að mæta matarþörfum jarðarbúa. Ef við minnkum hins vegar matarsóun okkar um helming fyrir árið 2030 getum við enn fætt jarðarbúa án þess að eyðileggja jörðina. Skýrslan fer ítarlega yfir hvernig yfirvöld, fyrirtæki, endursöluaðilar, bændur og neytendur þurfa allir að leggjast á eitt til að ná þessum markmiðum.
Fyrir okkur Evrópubúa er auðveld lausn á þessu vandamáli – einfaldlega að henda minna af afgöngunum okkar eða mat sem við viljum ekki borða. Sama má segja um íbúa Norður-Ameríku. Lausnin er hins vegar flóknari í þróunarlöndum og á öðrum stöðum í heiminum. Samtals er 1,3 milljörðum tonna af mat sóað á ári hverju, en þriðjungur þess magns fer til spillis í þróunarlöndunum. Það orsakast af því að bændur ná ekki að koma vörum sínum nógu fljótt á markað áður en þær skemmast vegna skorts á kælitækjum og slæms vegakerfis. Öðrum þriðjungi af þessum 1,3 milljörðum tonna er sóað í ríkum löndum þar sem neytendur klára einfaldlega ekki af diskunum. Restin er síðan vegna vandamála með vinnslu, pökkun og dreifingu á matvælum.
Neytendur bera ábyrgð á 60 prósentum matarsóunar í Norður-Ameríku og rúmlega 40 prósentum í Evrópu. Við kaupum meiri mat en við notum og plönum ekki nógu vel hvað við ætlum að borða. Margir vinna mikið og kaupa oft í matinn. Innkaupalistar eru á undanhaldi sem verður oft til þess að við fyllum ísskápinn af mat sem við þurfum ekki. Við eldum of mikið þannig að afgangar eru miklir. Þessir afgangar eru síðan ekki hitaðir aftur upp og borðaðir. Svo virðist sem matarsóun í Norður-Ameríku og Evrópu sé orðin daglegt brauð, eins konar vani.
Matarsóun er mikið stærra vandamál en fólk heldur og oft hendum við miklu meira í ruslið en sýnist. Ef dæmi er tekið um eitt hamborgarabuff þá þarf 53 lítra af vatni, tæp sex kíló af nautafóðri og tæplega sex fermetra af landi til að framleiða eitt buff, svo ekki sé minnst á kolefnafótsporið við að ala, slátra, pakka, geyma og selja buffið. Ef þetta buff dagar uppi í frystinum og endar í ruslinu er allri þessari vinnu og hráefnum hent líka. Hins vegar er öll matarsóun ekki eins. Framleiðsla á nautakjöti og mjólkurvörum ber stærsta kolefnafótsporið en ávextir og grænmeti minnst. Hins vegar er engin lausn fólgin í því að henda miklu magni af ávöxtum en klára alltaf af diskinum þegar kjöt er í boði. Nú eða gerast grænkeri. Nærtækt dæmi er eplahýði. Ef þú tekur hýðið af hverju epli og hendir því í ruslið jafngildir það því að henda tíunda hverju epli á heimilinu. Í stærra samhengi væri það hrein hörmung ef tíu prósent allra epla í heiminum enduðu í ruslinu. Þannig að litlir hlutir og breyttar venjur geta haft stór áhrif.
Nú þegar sjáum við á Íslandi að hægt er að kaupa útrunnar vörur, og vörur sem líta ekki vel út, á afslætti. Af þessu má gera meira, ef marka má skýrsluhöfunda. Einnig þarf þróun í betri pakkningum á matvælum að vera hraðari svo vörur endist lengur í verslunum. Það hvílir á fyrirtækjum og yfirvöldum að spýta í lófana þar. Veitingastaðaeigendur þurfa líka að hugsa sinn gang og minnka skammtastærðir og vera skynsamari í innkaupum. Það er allt í lagi þótt einhverjir réttir á matseðlinum klárist eða snúðarnir í bakaríinu. Skýrsluhöfundar í raun impra á því að matarsóun sé ekki einkavandamál fárra heldur alheimsátak sem þarf að ráðast í, helst strax í gær.
