„Mér skilst að austur á Litla-Hrauni sé ástandið að nálgast suðumark. Og þar eru fleiri vondir hlutir að gerast. Eiturlyfjaneyslan vex og það er ekkert gert til að sporna gegn henni. Það er ekkert gert til þess að takast á við daglegt líf. Sjónarmið dómsmálaráðherra og fangelsismálastjóra virðist vera einfalt: Þetta eru og verða glæpamenn.“
Þessi klausa er úr leiðara Hrafns Jökulssonar í Alþýðublaðinu, 6. mars árið 1996. Leiðara um bagalegt ástand í fangelsismálum sem Hrafn var kærður fyrir að birta en hann hafði sigur fyrir dómi. Tuttugu árum og tveimur betur hefur lítið sem ekkert breyst. Á aðeins tæpum þremur árum hafa þrír fangar fyrirfarið sér í fangelsum landsins. Á Kvíabryggju, fangelsinu á Akureyri og nú á Litla-Hrauni. Við leyfum Hrafni að fá orðið aftur.
„Á Litla-Hrauni fer hins vegar fram stórfelld framleiðsla á harðsoðnum glæpamönnum. Óharðnaðir unglingar ganga í akademíu síbrotamanna og vona að einhvern tíma öðlist þeir sjálfir doktorsnafnbót í glæpamennsku. Sálfræðilegri eða félagslegri aðstoð er ekki fyrir að fara nema í mýflugumynd. Mér er sagt að fangapresturinn geri sitt besta, en hann má sín ekki mikils, af því að hið opinbera lítur ekki á heimilismenn á Litla-Hrauni sem borgara í samfélaginu. Þeir eru hinar glötuðu sálir.“
Í dag er fólk með geðsjúkdóma og fíknisjúkdóma vistað í fangelsum landsins. Það er lítið amast við því að fólk með þessa sjúkdóma heyri undir dómsmálaráðuneytið en ekki heilbrigðisráðuneytið. Það er þegjandi samþykkt. Ekki nóg með það þá eru algerlega óviðunandi sálfræðimeðferðir og geðlæknisþjónusta í boði.
Fyrir tveimur árum sagði Haraldur Erlendsson, geðlæknir á Litla-Hrauni, starfi sínu í fangelsinu lausu. Ástæðan var sú að hann gat ekki einn sinnt öllum föngunum. Vandamálin þar inni voru mörg og mismunandi. Fíkn, þunglyndi, persónuleikaröskun, kvíði, athyglisbrestur og fleiri sjúkdómar. Mikil sjálfsvígshætta og áhætta á andlegum vandamálum tíföld miðað við það sem gengur og gerist úti í samfélaginu. Litla-Hraun er ekki einsdæmi. Þegar fangi svipti sig lífi í fangelsinu á Akureyri vorið 2017 hafði sálfræðingur ekki stigið þar inn fæti í tvö ár. Þetta er gömul saga og ný. Helsta vandamálið er að þessir einstaklingar eiga ekki að vera þarna inni heldur á viðeigandi stofnunum og hljóta viðeigandi meðferð.
Þessi harmur sem birtist okkur fréttum um sjálfsvíg fanga er auðvitað aðeins angi af því allsherjar klúðri sem íslensk geðheilbrigðismál eru. Við sem samfélag erum ítrekað að bregðast veiku fólki. Við vitum öll innst inni að þessi mál eru ekki í lagi, margoft hefur verið bent á þetta í fjölmiðlum, samfélagsmiðlum og annars staðar.
Það þarf að taka allt geðheilbrigðiskerfið til gagngerrar endurskoðunar og dómskerfið samhliða því. Veikt fólk á ekki heima í lokuðu rými með ofbeldismönnum, nauðgurum og harðsvíruðum glæpamönnum. Þangað til yfirvöld skilja það mun ekki líða á löngu þar til önnur harmafregn úr fangelsum landsins birtist.
