Bjarni Már Magnússon, prófessor við lagadeild Háskólans á Bifröst, blæs á gagnrýnisraddir sem komið hafa fram vegna hugmynda hans um að stofnaður verði íslenskur her. Hann heldur áfram að viðra þessa skoðun sína í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag.

Bjarni skrifaði grein á sama vettvangi fyrir viku síðan og vísaði meðal annars í mikla óvissu um stöðu mála í Bandaríkjunum eftir að Donald Trump tók við embætti forseta. Ýmsir gagnrýndu hugmyndir hans, þar á meðal Ólína Þorvarðardóttir, kollegi Bjarna við Háskólann á Bifröst, sem sagði að herleysi væri einmitt styrkur Íslendinga.

Þurfum að vera undirbúin

Í grein sinni í dag segir Bjarni að með vaxandi öryggisógnum í Evrópu, breyttu alþjóðlegu öryggislandslagi og aukinni spennu í Norður-Atlantshafi og á norðurskautinu sé ljóst að Ísland getur ekki lengur reitt sig í jafn miklum mæli og áður á varnir annarra ríkja.

Sjá einnig: Bjarni Már segir að Íslendingar þurfi að stofna her og leyniþjónustu

„Þrátt fyr­ir að Ísland hafi hingað til ekki haldið úti eig­in her er ljóst að sam­fé­lagið þarf að vera bet­ur und­ir­búið en nú er til að mæta marg­vís­leg­um áskor­un­um í ör­ygg­is- og varn­ar­mál­um. Ræða þarf mála­flokk­inn for­dóma­laust og tak­ast á við ýmis tabú. Meðal efna sem nauðsyn­legt er að huga að er hvort skyn­sam­legt sé að taka upp her­skyldu, í anda sænskra heild­ar­varna (totalförsvar), þar sem sam­fé­lagið allt tek­ur virk­an þátt í vörn­um lands­ins,“ segir Bjarni og útskýrir svo hvernig Svíarnir gera hlutina.

„Svíþjóð hef­ur þróað öfl­ugt varn­ar­kerfi sem bygg­ist á sam­vinnu hernaðarlegra og borg­ara­legra varna. Þessi nálg­un trygg­ir að sam­fé­lagið í heild sinni sé viðbúið og til­búið til að bregðast við ógn­un­um, hvort sem þær eru hernaðarlegs eðlis, tengd­ar netör­yggi eða nátt­úru­vá. Í Svíþjóð er her­skylda mik­il­væg­ur hluti af þessu kerfi og stuðlar að því að borg­ar­ar axli ábyrgð á eig­in þjóðarör­yggi. Með þessu móti er ekki aðeins byggt upp sterk­ara varn­ar­lið held­ur einnig sam­fé­lags­leg­ur stöðug­leiki þar sem al­menn­ing­ur tek­ur virk­an þátt í að verja grunnstoðir sam­fé­lags­ins.“

Sótt í smiðju Norðurlandanna

En hvernig væri hægt að hátta hlutunum hér á landi?

„Ef Ísland myndi stofna eig­in her er einn kost­ur­inn í stöðunni að inn­leiða her­skyldu sem næði til allra lands­manna, með mis­mun­andi útfærslum eft­ir hæfni og áhuga­sviði viðkom­andi,“ segir Bjarni í grein sinni í Morgunblaðinu og bætir við að hefðbund­in herþjón­usta gæti falið í sér grunnþjálf­un og þjálf­un í sér­hæfðum hernaðarleg­um grein­um á meðan borg­ara­leg varn­arþjón­usta gæti boðið upp á störf tengd al­manna­vörn­um, hjá björg­un­ar­sveit­um og í tengsl­um við viðbrögð vegna ógn­ana gegn innviðum lands­ins.

Sjá einnig: Þurfum við íslenskan her? Ólína segir að herleysi sé einmitt styrkur Íslendinga

„Eft­ir grunnþjón­ustu gætu ein­stak­ling­ar verið skráðir í varalið sem tryggði viðvar­andi ör­ygg­is­getu lands­ins og viðbúnað í neyðar­til­vik­um. Til að út­færa þetta fyr­ir­komu­lag með ná­kvæm­ari hætti er hægt að sækja í smiðju Norður­land­anna,“ segir hann.

Myndi auka samhug og ábyrgðartilfinningu

Bjarni fer ekki ofan af því að upptaka herskyldu myndi styrkja íslenskt þjóðaröryggi á margvíslegan hátt. Með uppbyggingu eigin varna gæti Ísland orðið sjálfstæðara í ör­ygg­is- og varn­ar­mál­um og minnkað þörfina á að reiða sig á utanaðkomandi vernd.

„Þá myndi her­skylda stuðla að því að sam­fé­lagið allt væri meðvitað um mik­il­vægi þjóðar­varna og að landið væri bet­ur í stakk búið til að tak­ast á við ör­ygg­is­ógn­ir sam­tím­ans. Að auki myndi slíkt kerfi styrkja stöðu Íslands inn­an NATO, þar sem landið yrði virk­ari þátt­tak­andi í sam­eig­in­leg­um vörn­um banda­lags­ins.“

Bjarni telur einnig að innleiðing herskyldu myndi hafa jákvæð áhrif á samfélagslegan stöðugleika. Með þátttöku allra í vörnum landsins myndi ábyrgðartilfinning og samhugur meðal landsmanna aukast.

„Slík nálg­un gæti aukið sam­stöðu þjóðar­inn­ar og stuðlað að sterk­ari og sam­heldn­ari sam­fé­lags­gerð. Að auki gæti hún skapað tæki­færi til auk­inn­ar færniþróunar og starfs­hæfni, þar sem ein­stak­ling­ar myndu öðlast fjöl­breytta reynslu og þekk­ingu sem nýtt­ist þeim í framtíðinni,“ segir hann.

Hann segir að lokum að með hliðsjón af reynslu Svíþjóðar og annarra Norðurlandaþjóða væri skynsamlegt fyrir Ísland að huga að upptöku herskyldu í tengslum við stofnun eigin hers.

„Með því að byggja á hug­mynd­inni um alls­herj­ar­varn­ir og aðlaga hana að ís­lensk­um aðstæðum gæti Ísland tryggt öfl­ugt og sjálf­bært þjóðarör­yggi. Slík stefnu­mót­un myndi ekki aðeins styrkja ör­yggi lands­ins held­ur einnig efla sam­fé­lagið í heild og gera það bet­ur í stakk búið til að tak­ast á við framtíðaráskor­an­ir í varn­ar- og ör­ygg­is­mál­um.“