Hjálmar Friðriksson, blaðamaður Samstöðvarinnar, var í morgun sýknaður í Héraðsdómi Reykjavíkur í tveimur meiðyrðamálum er varða skrif hans um ráðningarþjónustuna Elju.
Þann 17. október 2023 birti Hjálmar grein á vef Samstöðvarinnar þar sem hann kallaði eigendur Elju nútíma þrælahaldara. Tilefni skrifanna voru fréttir um að erlendur verkamaður sem bjó við slæmar aðstæður hafi látið lífið í eldsvoða að Funahöfða, þar sem hinn látni bjó. Húsnæðið var í eigu Péturs Árna Jónssonar, framkvæmdastjóra HEILD fasteignafélagsins og aðaleiganda útgáfufélags Viðskiptablaðsins, Jóns Einars Eyjólfssonar, stjórnarmanns hjá Elju starfsmannaþjónustu, og Arnars Haukssonar, sem starfað hefur sem stjórnandi hjá Elju.
Hjálmar kallaði þá alla þrjá og fyrirtækið Elju til ábyrgðar í greininni og sakaði alla þessa aðila um þrælahald. Honum var stefnt fyrir meiðyrði og var krafist ómerkingar á ummælunum. Var málareksturinn gegn blaðamanninum í tveimur hlutum, þar sem annars vegar var rekið mál Elju gegn honum og hins vegar mál þremenninganna. Elja krafðist ómerkingar eftirfarandi ummæla:
1. Sannleikurinn er þó að Elja stundar nútíma þrælahald, sem hefur nú dregið mann til dauða á Íslandi.
2. Nú hafa þessir vafasömu starfshættir dregið mann til dauða.
3. Það ætti ekki að koma neinum á óvart að það má hafa góðar tekjur af þrælahaldi. Svo er raunin með Elju
Þeir Pétur, Jón og Arna kröfðust ómerkingar eftirfarandi ummæla:
1. Arnar, Pétur Árni og Jón Einar eru nútíma þrælahaldarar.
2. Sannleikurinn er þó að Elja stundar nútíma þrælahald, sem hefur nú dregið mann til dauða á Íslandi
3. Það er ekki að ástæðulausu sem það má með sanni kalla þessa menn þrælahaldara
Þeir Pétur, Jón og Arnar kröfðu Hjálmar hver um sig um þrjár milljónir króna í miskabætur. Elja krafði hann um þrjár milljónir í skaðabætur, þar sem félagið hefði orðið fyrir tekjutapi vegna skrifanna, og um þrjár milljónir í miskabætur. Samtals var Hjálmar því krafinn um 15 milljónir króna í bætur vegna skrifanna.
Dómari í málinu, Sigríður Rut Júlíusdóttir, féllst ekki á að ómerkja ummælin né að Hjálmar hefði valdið eigendu Elju og fyrirtækinu sjálfu miska með skrifum sínum. Segir að skrifin hafi verið framlag mikil mikilvægrar þjóðfélagsumræðu og meta verði ummælin heildstætt í samhengi við heiðarumræðu um aðbúnað erlends verkafólks og þá húsbruna í vistarverum þeirra sem orðið hafa. Einnig segir í niðurstöðunni:
„Fallast verður á það með stefnda að ummælin og fréttirnar sem þau voru hluti af beri það með sér að tilgangur þeirra hafi verið framlag til umræðu um bága stöðu erlendra verkamanna hérlendis. Þó svo að ummælin séu óvægin verður ekki fallist á að sýnt hafi verið fram á að ummælin eða fréttirnar sem þau birtust í hafi haft þann tilgang einan að móðga eða niðurlægja stefnendur af hreinum illvilja…“
Segir einnig að ummælin hafi yfirbragð gildisdóms fremur en beinnar staðhæfingar um staðreynd. Segir einnig að gildisdómurinn eigi sér stoð í staðreyndum:
„Ummælin í heild sinni sem gildisdómur teljast samkvæmt öllu framangreindu hafa næga stoð í staðreyndum. Þar er einkum litið til þess að í annarri frétt stefnda var birtur hlekkur á frétt á Vísir.is sem heimild þar sem stefnendur voru einnig nafngreindir, og í hinni fréttinni sem ummælin voru hluti af birtist hlekkur á eldri frétt DV um starfsemi Elju, fyrirtækis stefnenda, og vísað til umfjöllunar sem þar kom fram. Að sama skapi verður ekki annað séð en að stefndi hafi verið í góðri trú um réttmæti ummælanna þegar þau féllu að virtu því sem komið hafði fram í umræðunni, m.a. í nefndri frétt DV.“
Dæmt var Hjálmari blaðamanni í vil í báðum málunum. Kröfu ómerkingu ummælanna var hafnað sem og öllum bótakröfum. Stefnendur eru jafnframt í báðum málum dæmdir til að greiða Hjálmari 930 þúsund krónur í málskostnað, eða samtals 1.860.000 kr.
Er þetta stórsigur fyrir blaðamanninn og tjáningarfrelsi hans. Lögmaður Hjálmars í málinu var Gísli Tryggvason lögmaður. Segir hann í samtali við DV að niðurstaðan hafi ekki komið honum á óvart:
„Þetta er allt byggt á fordæmum sem ég vísaði til, frá Landsrétti, Hæstarétti og Mannréttindadómstóli Evrópu, eða dómum sem dómarinn fann til og ræddir voru í málflutningi. Þannig að þetta er fullur sigur í samræmi við það að blaðamenn hafi rúmt tjáningarfrelsi um brýn þjóðfélagsmál, eins og það sem lýtur að aðbúnaði erlendra verkamanna, sem hafa jú látist við svona aðstæður.“
Aðspurður segist Gísli ekki endilega eiga von á því að stefnendur áfrýji málinu til Landsréttar. „Mér finnst þetta vera vel rökstuddur dómur, hann er mjög ítarlegur, dómarinn hefur mikla reynslu af þessum málaflokki þannig að mér finnst það ekki mjög líklegt. En við erum ófeimin við að taka á þessu og ég tel þetta vera í samræmi við fordæmisrétt.“
