Fyrr í dag var birt á vef Alþingis umsögn Sigrúnar Magnúsdóttur um frumvarp um almennar sanngirnisbætur sem nú er til meðferðar í allsherjar- og menntamálanefnd þingsins. Þegar hún var ungabarn var Sigrún vistuð á einum af þeim vöggustofum sem starfræktar voru í Reykjavík fram á sjöunda áratug síðustu aldar. Eins og hefur komið fram voru börn á vöggustofunum vanrækt og hefur vistin þar haft skaðleg áhrif á þá einstaklinga sem þar voru vistaðir.
Í umsögn sinni rifjar Sigrún upp vist sína á vöggustofu Thorvaldsenfélagsins. Þótt meira en hálf öld sé liðin er ljóst að vistin hefur markað Sigrúnu fyrir lífstíð og lýsingar hennar á æsku sinni eru á köflum átakanlegar.
Sigrún segir að hún hafi verið vistuð á vöggustofunni þegar hún var 10 daga gömul og dvalið þar á annað ár. Hún biður alþingismenn að skoða frumvarpið út frá reynslu hennar og annarra sem vistuð voru á vöggustofum:
„Því biðla ég til ykkar að horfa á málið út frá augum okkar sem byrjuðum fyrstu mánuði og ár lífsins nánast óafskipt (þó svo að lágmarks grunnþörfum hafi verið sinnt) í kuldalegu og sterílu umhverfi á vöggustofum landsins.“
Með athugasemdinni birtir Sigrún bréf sem hún hafði meðferðis á fundi um vöggustofurnar í Ráðherrabústaðnum sumarið 2023. Sá fundur segir Sigrún að hafi verið haldinn að beiðni Katrínar Jakobsdóttur forsætisráðherra. Sigrún segist hafa mætt á fundinn ásamt fleiri einstaklingum sem vistaðir voru á vöggustofum en hópurinn hafi starfað saman í sérstakri nefnd. Þau hafi mætt á fundinn m.a. til að hafa áhrif á umræðu um sanngirnisbætur. Hún hafi hins vegar aðeins fengið 3 mínútur til að lesa úr bréfinu á fundinum og þar sem hún hafi ekki náð að lesa það allt hafi hún afhent lögfræðingi úr forsætisráðuneytinu bréfið.
Í athugasemdinni segir Sigrún að litið hafi verið framhjá vinnu þeirrar nefndar þolenda sem hún starfaði í:
„Niðustaða okkar í nefndinni sem ég nefni hér að ofan er að okkar vinna sé til einskis höfð og lítið sem ekkert tillit sé tekið til þess hve erfið þessi vinna var okkur, að rýna í mál sem hefur alla tíð legið þungt í hugum okkar og hjörtum. Okkar upplifun er sú að vinna okkar í kringum málið hafi einungis verið til skrauts svo að hægt sé að segja frá því að nefnd þolenda hafi komið að málinu.“
Athugasemdinni lýkur á bréfinu sem Sigrún fékk svo skamman tíma til að lesa úr á fundinum síðastliðið sumar en eins og áður segir virðist ljóst að vöggustofuvistin hvílir enn þungt á henni og lýsingarnar eru á köflum átakanlegar:
„Einmitt þegar ég var í mestri þörf fyrir náið og einlægt öryggissamband, mikla hlýju, djúp grundvallartengsl og óskilyrta ást var ég svipt heilögum mannréttindum ósjálfbjarga barns.“
„Ég fór á mis við eina tímann, sem var í boði, til að læra að treysta og til að læra að taka á móti og gefa tilfinningar. Ég fór á mis við þá mikilvægu tengslamyndun og örvun sem börn þurfa á að halda frá fæðingu. Tengslamyndun og örvun sem er nauðsynleg fyrstu tvö árin í lífi barns.“
Í bréfinu segir Sigrún frá því að hún hafi skömmu áður en hún fundurinn var haldinn, síðastliðið sumar, haldið á 4 mánaða gömlum dóttursyni sínum. Hún hafi fengið tár í augun og fyllst þakklæti þegar litli drengurinn brosti og hjalaði:
„En ég hugsaði líka um allt sem ég fór á mis við. Mér var hugsað til þess hvernig ég, lítil stúlka á þessum aldri, fór á mis við sálræna djúpnæringu, atlæti, ást og kærleika.“
Sigrún minnir á hversu mikilvægir fyrstu mánuðirnir í lífi hvers barns eru:
„Í dag vitum við öll hvað fyrstu mánuðirnir í lífi ungabarns eru mikilvægir og að mikilvægast af öllu er óskilyrtur kærleikur og meiri kærleikur. Lítið ungabarn er nánast í gjörgæslu foreldra sinna, ekki síst móður sinnar, með sína nánd, mildi, ást og allt litróf tengslamyndunnar fyrstu 2 árin.“
Sigrún segir í bréfinu að skaði frumbernskunnar verði ekki bættur til fulls en mögulegt sé að milda sárin með því að mæta skilningi og fá hjálp. Þar á meðal að yfirvöld viðurkenni að hún og önnur sem vistuð voru á vöggustofum hafi neyðst til að horfa á veggi í stað þess að horfa í kærleiksrík augu mæðra sinna:
„Allt mál okkar snýst um lífsfjandsamlegar afleiðingar tengslarofs og sinnuleysis á mikilvægasta mótunarskeiði okkar. Engin aðför að mannlegu lífi, öryggi, grundvallarþroska, grundvallartrausti og reisn er eins afdrifarík eins og aðför að mikilvægasta mótunarskeiði lífsins. Afleiðingarnar verða yfirleitt miklar andlegar kvalir, stundum niðurrífandi lífsstíll, jaðarsetning, brotin sjálfsmynd og jafnvel sjálfshatur.“
Sigrún bendir á að þetta hafi áhrif á félagsleg tengsl og fjölskyldulíf og erfist milli kynslóða. Um hafi verið að ræða aðför að þolendum og í raun afkomendum þeirra líka og þess vegna eigi þeir að njóta vafans. Sé upphæð sanngirnisbóta lág viðhaldi það niðurlægingunni sem þolendur í vöggustofumálinu hafi orðið fyrir. Lágmarksupphæð bóta eigi því að nema einum góðum árslaunum, 12 milljónum króna. Með því væri sýnt í verki að hugur fylgdi máli.
Samkvæmt frumvarpinu geta þau krafist bóta sem hafa orðið fyrir varanlegum skaða, sem ekki fæst bættur á annan hátt, vegna illrar meðferðar eða ofbeldis sem viðkomandi hafa orðið fyrir vegna háttsemi opinberra aðila hjá stofnunum ríkisins eða sveitarfélaga eða af hálfu einkaaðila á grundvelli samnings við opinberan aðila eða samkvæmt opinberu leyfi.
Samkvæmt frumvarpinu yrði hámarksupphæð sanngirnisbóta 5 milljónir króna.
Athugasemd Sigrúnar við frumvarpið er hægt að lesa hér í heild sinni.
