„Eftir að hafa búið í Noregi í þrjú ár, þá á ég erfitt með að réttlæta fyrir mér að flytja heim. Á þessum tíma, eins og svo margir á okkar æviskeiði, eignuðumst við unnusti minn okkar fyrsta barn. Okkur langar auðvitað að barnið okkar kynnist ömmum sínum og öfum og öðrum ættingjum. Okkur langar að tala móðurmálið okkar dagsdaglega, hitta vini okkar, hafa bakland, geta farið í sund marga daga vikunnar og borða góða matinn á Íslandi sem við öldumst upp við að borða. En eftir að hafa búið í alvöru velferðarkerfi og í stöðugara efnahagskerfi, þá er erfitt að réttlæta fyrir sér út frá praktískum rökum að flytja heim,“
segir Sigurrós Elddís Gísladóttir í pistli á Vísi.
Segist hún eins og fleiri jafnaldrar hennar hafa farið til Norðurlandana í framhaldsnám á háskólastigi. Nú er námið senn á enda og margir ættingja hennar farnir að spyrja hvort að fjölskyldan ætli ekki að flytja heim. Sigurrós er búsett í Bergen í Noregi sem er svipuð að stærð og höfuðborgarsvæðið hér á landi.
„Ákvörðun sem ég vildi svo gjarnan væri svo sjálfsögð að taka og að svarið væri einfalt já,“ segir Sigurrós og kemur með nokkur dæmi um muninn á milli Noregs og Íslands sem sýna vel að ákvörðunin er ekki svo einföld.
Sigurrós segir að snemma á meðgöngunni hafi hún og maður hennar vitað hvenær barnið kæmist á leiksskóla. „Það stóðst og hún komst 13 mánaða inn á leikskóla. Ef við hefðum þurft að brúa bilið frá fæðingarorlofi fram að leikskóla hefðum við fengið greiðslu frá ríkinu á meðan við biðum. Vissulega ekki nema 100 þúsund krónur en það munar um það. Það hefði líka legið fyrir snemma á meðgöngunni ef við hefðum þurft að brúa bil, hversu lengi það hefði verið og við hefðum geta gert ráðstafanir út frá því.“
Foreldrarnir urðu heldur ekki fyrir tekjuskerðingu í fæðingarorlofinu líkt og gerist hér á landi.
„Venjulegt launafólk fær full laun í fæðingarorlofi og því er ekki verið að setja óþarfa auka fjárhagsáhyggjur á foreldra á streitumiklu tímabili í lífinu þar sem útgjöld aukast gjarnan. Fyrstu tvö árin í lífi barns eru líka mjög mikilvæg upp á heilsu og líðan einstaklingsins seinna meir, þannig að setja foreldra í þessa aðstöðu viljandi er mér óskiljanlegt. Það er í raun kómískt að forsætisráðherra Íslands tali gjarnan um fæðingarorlofið á Íslandi sem tæki til að auka jafnrétti kynjanna þegar foreldrar þurfa að brúa margra mánaðar bil sjálfir þangað til að barnið þeirra kemst inn á leikskóla og þá vitum við öll að aðilinn með lægri tekjurnar (oftast konan) er heima á meðan.“
Á meðgöngunni fengu foreldrarnir einnig ókeypis fæðingarnámskeið á netinu og Sigurrós fékk ókeypis netnámskeið um brjóstagjöf, bæði voru í boði sveitarfélagsins. „Kona sem fer upplýst í fæðingu er rólegri og þar af leiðandi eru minni líkur á erfiðleikum í fæðingu, það sama á við um brjóstagjöf. Á Íslandi er vissulega framúrskarandi heimaþjónusta eftir fæðingu þar sem konur fá mikla aðstoð við upphaf á brjóstagjöf, eitthvað sem gjarnan mætti vera í Noregi. Annars eru fæðingarfræðslunámskeið helst í höndum einkaaðila á Íslandi, sem lokar strax á þá sem eru líklegastir að hagnast á því að fá fæðingarfræðslunámskeið.“
Sigurrós tekur fram að leikskóli dóttur hennar er með 11 börn á deild og fjóra starfsmenn. „Nú veit ég ekki hvernig mönnunarviðmið almennt eru á Íslandi en ég hef ekki séð þessi hlutföll á leikskólum ættingja minna og vina á Íslandi. Þær sögur sem ég heyri er að þau hafa ekki hugmynd um hvenær barnið þeirra komist inn á leikskóla, sumir leikskólakennarar barna þeirra tala ekki íslensku og þau þurfa reglulega að sækja börnin sín á vinnutíma vegna manneklu. Auðvitað koma upp tilfelli hérna þar sem þarf að sækja snemma í manneklu en það er örsjaldan, eflaust er staðan slík líka á ýmsum leikskólum á Íslandi þó að ég heyri það ekki.“
Sigurrós dásamar þó matinn á leikskólum hérlendis. „Ísland má þó eiga það að á leikskólum er matráður sem eldar hollan og góðan mat fyrir börnin og gefur þeim lýsi fyrir lágt gjald. Hér borgum við svipað gjald fyrir brauðmáltið í leikskólanum hennar því leikskólar hér eru ekki útbúnir með iðnaðareldhúsum. Restina sendum við í nesti með henni og stéttarskiptingin kemur strax fram í nestisboxunum hjá eins árs gömlum börnum.“
Segir hún að sums staðar í Bergen hafi leiksskólar í stað þess að hækka leikskólagjöld á foreldra byrjað að vaktaskipta vinnudeginum til að stytta vinnudag leikskólakennara svo að mönnunarvandinn bitni ekki á foreldrunum. „Helmingur starfsfólksins á leikskóla dóttur okkar eru lærðir leikskólakennarar, og þrír af hverjum fjórum eru með hagnýta menntun fyrir starf sitt. Í aðsendum greinum hér á Vísi hefur verið skrifað að hlutfall leikskólakennara á höfuðborgarsvæðinu sé 25-30% í leikskólum.“
Sigurrós tekur húsnæðisvexti lána næst fyrir og segir húsnæðisvexti á lánunum þeirra rétt yfir 5% í efnahagskrísu sem er svipað og lánakjör á Íslandi í góðæri (fyrir utan covid). „Við vorum með húsnæðislán á Íslandi sem lækkaði aldrei. Foreldrar okkar, sem eru venjulegt verkafólk mældu eindregið með verðtryggðum lánum við okkur svo við gætum staðið af okkur sveiflurnar í íslensku efnahagslífi. Eitthvað sem er galið, foreldrar okkar eru komin langt yfir fimmtugt og enn með húsnæðislán og eiga nóg í land þrátt fyrir að hafa borgað af lánunum sínum í hátt þrjátíu ár. Við vorum með blandað lán sem hreyfðist lítið, annað en óverðtryggða lánið okkar hérna. Svo er það annar brandari að reyna útskýra fyrir vinum okkar hérna úti hvað verðtrygging sé.“
Sigurrós segist fá tíma hjá heimilislækni innan 7-10 daga, ef þau þurfi tíma samdægurs vegna veikinda hjá barninu þeirra þá fái þau alltaf slíkan. „Í fyrra þá sat ég hjá heimilislækninum mínum og ég þurfti tvöfaldan tíma hjá henni fljótlega aftur, hún sagði við mig að það væri nokkuð löng bið í tvöfaldan tíma. Með mitt íslenska viðmið hugsaði ég jájá ég get alveg beðið í einhverja mánuði, það er ekkert stress á þessu. Það sem var löng bið í hennar augum voru tvær vikur. Ættingjar mínir á Íslandi segja það ekki taka því að panta tíma hjá heimilislækni, það sé svo löng bið eða þeir veigra sér við því að fara því þeir fá ekki þjónustu á íslensku.“
Sigurrós segir frá að hún hafi veikst í sumar og þurft að liggja inn á sjúkrahúsi, á sama tíma var systir hennar lögð inn á Landspítalann með sömu veikindi. „Ég beið innan við klukkutíma á læknavaktinni hérna áður en ég var send upp á sjúkrahús þar sem ég beið innan við korter á bráðamóttökunni eftir þjónustu. Ég fékk eigið herbergi á bráðamóttökunni á meðan það var verið að kortleggja vandann og meta þörf á innlögn. Þið lesendur eruð búnir að fatta að biðtíminn var töluvert lengri hjá systur minni á bráðamóttökunni á Íslandi og hún lá á ganginum fyrst eftir innlögn,“ segir Sigurrós.
Hún segir að það væri peningasóun fyrir fjölskylduna að eiga bíl, þó vissulega væri það þægilegt af og til. „Samgöngur eru það góðar að það borgar sig hreinlega ekki. Ef við þurfum að nota bíl þá höfum við aðgang að deilibílakerfi og næsti bíll er í næstu götu, annars hjólum við og tökum strætó. Við höfum því aukinn kaupmátt fólgin í því að þurfa ekki að reka bíl, hvað þá tvo,“ segir Sigurrós.
„Við höfum líka aukinn kaupmátt í því að velferðar- og sálfræðiþjónusta er aðgengileg og ókeypis og einkennist ekki af mjög löngum biðlistum. Hér fá til dæmis pör ókeypis parameðferð hjá hinu opinbera og fólk með börn er forgangsraðað. Á heimasíðu Fjölskyldustofu hér úti stendur að fólk komist að innan fjögurra vikna. Ástandið er ekki einu sinni svona gott hjá einkaaðilum á Íslandi. Norðmenn virðast hafa áttað sig á því að skilnaður er kostnaðarsamur fyrir samfélagið, ekki síst börnin sem í því lenda og því er ódýrara að grípa fjölskyldur áður en að skaðinn skeður en að slökkva elda eftir á. Þetta sé ég víðar, ég fór í framhaldsnám í heilsueflingu og heilsusálfræði og sé víða í norsku samfélagi að velferðarkerfið er notað í ríkara mæli til að koma í veg fyrir skaða en ekki bara slökkva elda líkt og hefð er fyrir heima á Fróni. Hér, að minnsta kosti í okkar fylki, fá allir tilboð á meðgöngu fyrsta barns um að taka þátt í stuttu paranámskeiði þar sem farið er yfir góðar aðferðir í samskiptum þegar reynir á sambandið. Þetta er gert svo að pör hafi eitthvað til að grípa í þegar álagið eftir barneignir fer að bíta.“
Sigurrós segist í námi sínu hafa borið saman alls konar tölfræði á líðan, heilsu og lyfjanotkun Norðmanna og Íslendinga. „Tölurnar á Íslandi eru ekki beint freistandi að flytja með barnið sitt í þó ég viti út frá tölfræðinni að við maðurinn minn erum í þeim samfélagshópi sem myndi nú hafa það þokkalegt á Íslandi og barninu okkar vegna ágætlega. Þá eru mælingar á jafnvægi milli einkalífs og vinnu töluvert ólíkar. Samkvæmt OECD er Ísland er næst neðst í Evrópu, Tyrkland er í neðsta sæti á eftir okkur og ekki beint land sem við kjósum að bera okkur saman við. Til samanburðar er Noregur í fimmta sæti. Hér geta líka foreldrar barna undir tíu ára skert starfshlutfall sitt án þess að eiga hættu á að missa starf sitt vegna vinnulöggjafar sem verndar það. Þetta nýtist auðvitað þeim sem hafa efni á því að skerða starfshlutfall sitt, en löggjafinn er að minnsta kosti að reyna gera sitt.“
Sigurrós segist hafa rætt þessar vangaveltur sínar við ættingja og vini, „margir af þeim hvetja mig einfaldlega til þess að koma ekki heim. Þetta er bara venjulegt fólk, verkafólk, menntafólk og námsmenn í kringum mig. Þau skilja auðvitað rökin að Ísland er alltaf heima og það er fátt sem jafnast á við það, en út frá praktískum rökum fær Ísland sjaldnast vinninginn. Ekki einu sinni veðrið, en það er lítið sem stjórnmálin geta gert í því. Íslenskir pólitíkusar bera ansi oft Ísland saman við Norðurlöndin, oft til að færa rök fyrir máli sínu. Ég spyr ég mig oft þegar ég heyri slíkt hvort þessir sömu pólitíkusar hafa yfirhöfuð búið á Norðurlöndunum. Þeir stjórnmálamenn sem helst tala fyrir samkeppni ættu kannski að reyna standa sig í henni því ég sé ekki að Íslandi standist samanburð á mörgum sviðum sem skipta mig að minnsta kosti máli og þess vegna held ég að ég bíði með það í bili að flytja heim.“
