Mikið hefur verið rætt um stöðu fatlaðs fólks í sviðslistum að undanförnu. Umræðan hófst í kjölfar gagnrýni sem beindist að Þjóðleikhúsinu fyrir að ráða ófatlaðan leikara í hlutverk fatlaðs manns. Skoðanir á málinu hafa verið í allar áttir, gagnrýnin hefur verið gagnrýnd og gagnrýnin á gagnrýnina var svo einnig gagnrýnd.
Þjóðleikhúsið brást við málinu með því að halda málþing um samfélagsleg áhrif birtingarmynda í sviðslistum. Húsfylli var á málþinginu en í grein á vefsíðu Þjóðleikhússins segir að umræðurnar hafi verið afar hugvekjandi og upplýsandi.
„Alls voru fluttar 10 framsögur og í kjölfarið var boðið upp á pallborðsumræður þar sem dregnir voru fram ýmsir fletir sem hjálpa til við að varpa ljósi á mikilvægi inngildingar og stöðu fatlaðra í sviðslistum. Framsögufólk var flest úr röðum fatlaðra og það var áhrifamikið að heyra þau deila sinni reynslu og sinni sýn á málefnið. Umræðunni er síst lokið en það er von allra sem að málþinginu stóðu að það hafi skapað jákvæðan grundvöll til frekari samræðna og umbóta til framtíðar í sviðslistum og samfélaginu öllu.“
Iva Marín Adrichem, söngkona og laganemi, gerir málefnið að umræðuefni sínu í pistli sem hún skrifar og birti á Vísi í dag. Í pistlinum ræðir Iva um það hvernig hana dreymdi um að vera atvinnukona í fimleikum en að það hafi svo komið á daginn að það væri ekki mögulegt sökum fötlunar hennar. Hún segir foreldra sína og þjálfara hafa tekið erfitt samtal við sig þegar hún var yngri, hún gæti ekki keppt í hópi ófatlaðra jafnaldra sinna í framtíðinni.
„Á sama tíma sögðu þau mér að ég hefði hins vegar mikla hæfileika á sviði tónlistar og náms og hvöttu þau mig eindregið til að einbeita mér að því frekar en að eltast við fimleikadrauminn, sem allir nema litla barnið ég vissu að væri óraunhæfur.“
Iva kveðst vera þakklát fyrir að hafa fengið raunsæja mynd á framtíðarmöguleikum sínum sem og hvatningu til að leggja sig fram á þeim sviðum þar sem hún var hvað sterkust. „Líklega er það forsenda þess að ég starfa sem söngkona í dag og að ég lagði fyrir mig lögfræðinám. Í rauninni fyndist mér mannvonska ef foreldrar mínir hefðu gert mér upp óraunhæfar vonir til þess eins að særa mig ekki.“
Iva vill setja þessa fortíðarhugleiðingu sína í samhengi við umræðu um „inngildingu fatlaðs fólks og annarra jaðarhópa í listum og menningu“. Hún segist fagna umræðunni og að hún voni að hún opni augu listrænna stjórnenda þegar kemur að því að gefa fötluðu fólki tækifæri á að takast á við hlutverk til jafns við aðra „Sjálf hef ég upplifað beina mismunun vegna fötlunar og það er von mín að við séum komin lengra í dag,“ segir Iva.
„Varðandi hugtakið inngildingu hef ég þó margar spurningar sem ekki virðast vera til skýr svör við. Hvenær er maður inngiltur að fullu inn í samfélagið? Hvenær verðum við sátt við birtingarmyndir minnihlutahópa í dægurmenningu og listum? Felur inngilding í sér að fatlað fólk fái eingöngu hlutverkin sín vegna fötlunar sinnar eða verða gerðar sömu kröfur til allra?“
Iva segir að svörin sem hún fékk við þessum spurningum á málþinginu hafi verið á þá leið að umræðan væri of stutt á veg komin til að ákvarða endanlega niðurstöðu. „Þá vaknar sú spurning óneitanlega hver forsendan fyrir samtalinu sé ef þeir sem leggja fram kröfur um breytingar hafa ekki skýrt mótaða sýn á hvers krafist er í framtíðinni,“ segir hún.
Iva segir að það sé lykilatriði að jafnrétti verði haft í heiðri, að ekki sé slakað á kröfum eða að fötluðum einstaklingi sé veitt hlutverk í leiksýningu í atvinnuleikhúsi á grunndvelli fötlunar. „Á málþinginu í gær, fannst mér það viðhorf endurspeglast að slaka megi á kröfum gagnvart fólki sem tilheyrir minnihlutahópum. Mig sem fatlaðri sviðslistakonu, hryllir við þessu viðhorfi.“
Þá segir hún að ef fólk vill raunverulega berjast fyrir jafnrétti þá sé ekki rétta leiðin að upphefja minnihlutastöðu fólks og láta hana skipta öllu máli í fari þess.
„Þjóðleikhússtjóri og rektor Listaháskóla Íslands voru á umræddu málþingi spurð höstuglega hve margir í inntöku og verkefnanefndum á þeirra vegum tilheyrðu minnihlutahópum. Þessi spurning endurspeglar þau viðhorf að greinilega skipti hæfni, frammistaða, listræn gæði og/eða persónuleiki fólks í slíkum nefndum minna máli en samfélagsleg staða. Með slíku viðhorfi er manneskja gerð eingöngu að þeim minnihlutahóp sem hún tilheyrir og þar með falla öll hennar gildi í skuggann af því og hún gerð að viðfangi. Slíkt viðhorf felur í sér gríðarlega smættun og vanvirðingu og ætti ekki að líðast athugasemdalaust.“
Iva segir að allir eigi að lúta sömu kröfum óháð hver staða þeirra í samfélaginu er. „Alveg eins og það eru ekki mannréttindi að verða frægur, heyrir það ekki undir mannréttindi að standa á stóra sviði atvinnuleikhúss eða starfa sem atvinnulistamaður,“ segir hún.
„Sem atvinnusöngkona er ég sjálf mjög meðvituð um að ég fékk tækifæri sem margir aðrir fengu ekki, en ég lagði jafnframt á mig ómælda vinnu í að falast eftir þeim tækifærum með því að setja markið hátt og reyna að verða betri í minni grein en samkeppnin. Því vann ég mér inn fyrir þeirri stöðu sem ég er í núna. Ég vil senda skýr skilaboð um að rétt eins og það að finna fyrir höfnun og mismunun á tækifærum í starfi mínu, þá er sú hugsun engu skárri að fá vinnu, eingöngu vegna fötlunar minnar, vitandi að betri söngkonu eða lögfræðingi hafi verið hafnað vegna þess að réttara var talið að ráða manneskju í minnihlutahóp. Alveg eins og ég gat ekki orðið atvinnukona í fimleikum, geta því miður ekki allir orðið atvinnulistamenn. Það er leiðinlegt en því miður er lífið bara ekki alltaf skemmtilegt eða sanngjarnt. Atvinnuleikhús og listageirinn verða að tryggja jafnan rétt og tækifæri allra, en á sama tíma má ekki mismuna eftir stöðu í samfélaginu.“
Að lokum býður Iva sig fram við að aðstoða Þjóðleikhúsið við mótun inngildingarstefnu. „Sem ung söngkona, flokkuð í fleiri minnihlutahópa en góðu hófi gegnir og með stjórnsýslulögin á heilanum, þá tel ég mig vel til þess fallna að bæta listaheiminn, bæði út frá sjónarhorni jafnréttis sem og framfylgd laga og reglugerða.“
