Flestir sem eru í leit að húsnæði hafa upplifað að ástandið á markaðnum er óþægilegt og óeðlilegt. Sérstaklega gildir þetta um þá sem leita að minni íbúðum. Fjölmargir mögulegir kaupendur eru um hverja íbúð og fasteignasalar útbúa aðeins kauptilboð frá þeim sem bjóða langt yfir auglýstu verði. Gera þarf tilboð mjög hratt eftir skoðun íbúðar ef viðkomandi ætlar að eiga möguleika á því að kaupa hana.
Í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag er farið yfir ástandið á fasteignamarkaðnum og tilgreindar sex staðreyndir um markaðinn. Greinarhöfundar eru Ingólfur Bender, aðalhagfræðingur Samtaka iðnaðarins, og Jóhanna Klara Stefánsdóttir, sviðsstjóri mannvirkjasviðs samtakanna.
Höfundar nefna að íbúðum í byggingu hefur fækkað mikið síðustu ár og hafa ekki færri íbúðir verið í byggingu á höfuðborgarsvæðinu síðan árið 2017. Þá segir að ekki hafi verið færri íbúðir í sölu á höfuðborgarsvæðinu síðan mælingar Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar á framboði hófust. Segir að 4.000 nýjar íbúðir árlega þurfi til að fullnægja eftirspurn:
„Íbúðum í byggingu hefur fækkað mikið síðustu ár. Þeim hefur fækkað samfellt frá mars 2019 samkvæmt nýjustu talningu Samtaka iðnaðarins á íbúðum í byggingu. Í september síðastliðnum voru 3.387 íbúðir í byggingu samkvæmt talningunni. Ekki hafa færri íbúðir verið í byggingu á höfuðborgarsvæðinu á fimmta ár eða síðan í mars 2017. Íbúðum á fyrstu byggingarstigum, þ.e. fram að fokheldu, tók að fækka samkvæmt talninguSI á árinu 2018 og voru þær sögulega fáar á árinu 2020. VöruðuSI við því að þessi þróun myndi leiða til skorts á íbúðum síðar sem nú er raunin.
Í fyrstu vikunni í janúar voru 487 íbúðir til sölu á höfuðborgarsvæðinu en bæði fjöldi einbýla og íbúða í fjölbýli er í sögulegu lágmarki samkvæmt upplýsingum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun (HMS). Fyrir tæpum tveimur árum var fjöldinn um 2.200. Ekki hafa færri íbúðir verið í sölu frá því að mælingar hófust. Enn meiri samdráttur hefur verið í minni íbúðum en ríflega helmingur af íbúðum í sölu er með fjögur herbergi eða fleiri.“
Greinarhöfunndar segja að skortur á réttu lóðaframboði og skipulagi eigi stóran þátt í vandanum. Segir ennfremur að íbúðauppbygging á þéttingarreitum sé óhagkvæm og þurfi að brjóta nýtt land undir byggingar:
„Skortur á réttu lóðaframboði og skipulagi fyrir fleiri íbúðir hefur átt stóran þátt í þeim vanda sem skapast hefur á íbúðamarkaði. Strax í byrjun árs 2019 bentu Samtök iðnaðarins á að alvarleg staða væri í uppsiglingu á íbúðamarkaði og sú staðreynd raungerðist þegar samtökin birtu talningu sína í mars 2019. Þó að staða sveitarfélaga til að brjóta nýtt land sé misgóð er ljóst að slíkt land er til. Því er mikilvægt að ávallt sé fyrir hendi fjölbreyttara lóðaframboð en hefur verið undanfarin ár svo að hægt verði að koma með skilvirkari hætti í veg fyrir alvarlegt ástand á íbúðamarkaði þegar slíkt blasir við.
Rík áhersla hefur verið lögð á uppbyggingu hagkvæms íbúðarhúsnæðis en rétt lóðaframboð kemur í veg fyrir að hægt sé að mæta þeirri þörf. Þetta sýna m.a. niðurstöður könnunar meðal félagsmanna SI undir lok árs 2020 þar sem um 80% svarenda eru sammála því að skortur á lóðaframboði komi í veg fyrir hagkvæma íbúðauppbyggingu. Þá svara tæp 80% því að hagkvæmt húsnæði verði ekki byggt á þéttingarreitum.“
Þá segir að skipulag íbúðauppbyggingar sé allt of þungt í vöfum og mál fari of hægt í gegnum ferlið. „Tafir og hindranir í ferlinu auka kostnað við byggingu íbúða svo um munar og aðkallandi þörf er á innleiðingu frekari rafrænna ferla,“ segir í greininni.
