Tvö bóluefni við HPVveirunni eru nú með markaðsleyfi á Íslandi, Cervarix og uppfærð útgáfa af Gardasil, Gardasil-9. Veiran er talin bera ábyrgð á 99% tilfella af leghálskrabbameini og smitast með kynlífi. Bólusetningar virka ekki við smiti sem þegar hefur orðið og kappkosta því stjórnvöld að bólusetja stúlkubörn áður en þær byrja að stunda kynlíf.
Skipulögð leit var hafin að leghálskrabbameini árið 1968 og hefur tekist að fækka tilfellum gríðarlega síðan. Mikið framfaraskref var svo tekið árið 2011 þegar yfirvöld hófu skipulagða bólusetningu sem er nú hluti af almennum bólusetningum barna. Þó eru áfram aðeins stúlkur bólusettar og aðeins Cervarix-bóluefnið er notað við almennar bólusetningar sem fram fara í grunnskólunum. Þær stelpur sem voru fyrst bólusettar fyrir veirunni nálgast nú áhættualdur og má því vænta þess að sjá afrakstur bólusetningarátaksins á næstu árum.
Foreldrum stendur þó til boða að afþakka bólusetninguna innan skólans með Cervarix og kaupa sjálf Gardasilefnið fyrir börnin sín.
Miklar umræður hafa síðan skapast á meðal foreldra stúlkubarna sem og drengja, um þennan „falda valkost“. Hafa sumir foreldrar gengið svo langt að tala um að þögn heilbrigðisyfirvalda sé að yfirlögðu ráði þar sem yfirvöldum þætti umræðan um kaup á betra bóluefni fyrir tugi þúsunda vafalaust óþægileg. „Ekki beint partur af skandinavíska módelinu,“ sagði ein áhyggjufull móðir sem látið hafði skoðun sína í ljós í foreldrahópi á Facebook. DV ræddi við móðurina sem segist sannfærð um að hún hefði valið Gardasil hefði hún vitað af valkostinum. Dóttir hennar var bólusett með Cervarix seint á síðasta ári. Lyfjafræðingar sem DV ræddi við sögðust ekki treysta sér til þess að staðhæfa hvort hægt væri að framkvæma aðra bólusetningu á sama barni með öðru bóluefni og vísuðu þess í stað á framleiðanda. Engar upplýsingar er að sjá um slíkt á fylgigögnum með skráningu lyfjanna og því nokkuð víst að slíkt yrði útilokað af læknum.
Samkvæmt upplýsingum frá framleiðendum lyfjanna, GlaxoSmithKlein og Merck & Co. er talsverður munur á virkni bóluefnanna. Ljóst er að Gardasil-efnið veitir vernd gegn fleiri stofnum af veirunni en Cervarix sem hið opinbera kaupir fyrir íslenskar stúlkur. Cervarix veitir vernd gegn tveimur stofnum HPV en Gardasil níu og munar þar mestu um verndina gegn kynfæravörtum sem Gardasil hefur fram yfir keppinaut sinn. Tekið skal fram að þessir tveir stofnar sem Cervarix veitir vernd við bera ábyrgð á yfirgnæfandi meirihluta tilfella leghálskrabbameins. Þá eru líka rannsóknir sem benda til þess að meira mótefni gegn HPV-veiru mælist í þeim sem bólusettir hafa verið með Cervarix-efninu.
Á heimasíðu Embættis landlæknis má sjá frétt frá árinu 2011 um að samið hafi verið við GlaxoSmithKlein um að kaupa bóluefnið Cervarix vegna almennrar bólusetningar sem ráðist var í þá um haustið. Þremur árum síðar var Gardasil-bóluefnið uppfært og heitir nú Gardasil-9 þar sem það veitir, sem fyrr sagði, vörn við níu stofnum veirunnar.
Í Danmörku hafa yfirvöld nú afráðið að styðjast eingöngu við Gardasil-9 og jafnframt hafið bólusetningu á strákum jafnt sem stelpum. Bólusetning drengja með HPV-bóluefni hefur tvíþætt áhrif. Í fyrsta lagi veitir það báðum kynjum vernd gegn HPV-veiru sem veldur kynfæravörtum. Í öðru lagi dregur það úr hættu á að strákar dreifi veirunni til óbólusettra kvenkyns rekkjunauta sinna sem síðar gætu þróað með sér leghálskrabbamein.
Annar hjúkrunarfræðingur sem DV ræddi við sem meðal annars hefur komið að bólusetningu barna í grunnskólum benti þó á að Danir hefðu verið í miklum vandræðum með þátttöku í bólusetningu, sem væri að öllum líkindum ástæða þess að drengir væru nú teknir inn í almenna bólusetningu. Sú yfirlýsing á sér sterka stoð, en Danir hafa á undanförnum árum horft upp á þátttöku í HPV-bólusetningu nánast helmingast. Hefur nú verið ráðist í mikið fræðsluátak þar í landi til að ná þessu hlutfalli upp aftur.
Vegna samdráttar í sölu var Cervarix jafnframt tekið úr dreifingu í Bandaríkjunum árið 2016 og er því ekki lengur fáanlegt þar.
Til þess að fá barn sitt bólusett með Gardasil hér á landi þurfa foreldrar fyrir það fyrsta að vita af möguleikanum á að afþakka Cervarix í grunnskóla barnsins. Það eitt og sér getur reynst snúið í ljósi þess að engin skipulögð upplýsingagjöf fer nú fram, hvorki af hálfu grunnskólanna, heilsugæslunnar né sóttvarnalæknis. Sé foreldri meðvitað um valkostinn og velji að nýta sér hann þarf foreldrið að fara með barnið til læknis, fá þar lyfseðil fyrir efninu og kaupa það svo sjálft í apóteki. Skammturinn af Gardasil bóluefni kostaði þegar DV athugaði í Lyfju 28.857 krónur. Börn á aldrinum 9-14 ára þurfa tvo skammta. 15 ára og eldri þurfa þrjá. Kostnaðurinn við val foreldris á breiðvirkara bóluefni er því á milli 60 og 90 þúsund krónur, eftir aldri barns.
DV hafði samband við nokkur apótek í landinu og spurði lyfjafræðinga þar út í ráðleggingar um HPV-bóluefni til áhyggjufulls föður ungrar stúlku. Ekki stóð á svörum hjá lyfjafræðingunum fjórum. Aðspurðir hvað þeir myndu gera í sporum áhyggjufulla föðurins sögðust þau öll sem eitt myndu velja Gardasil-efnið. „Hiklaust,“ sagði einn lyfjafræðingurinn. „Þó það kosti helling.“
Sömu svörin fengust þegar blaðamaður hringdi í hjúkrunarfræðinga á tveimur heilsugæslustöðvum í borginni undir sama yfirskini.
Aðspurður hvort komið hefði til tals að auka upplýsingaflæði um þennan valkost sagði Óskar Sesar Reykdalsson, forstjóri Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins, í samtali við blaðamann DV það ekki á borði heilsugæslunnar. Óskar sagði að ákvörðun um val á bóluefni og upplýsingagjöf um almennar bólusetningar á Íslandi væru á borði sóttvarnalæknis. Eðlilegast væri því að frumkvæði að upplýsingagjöf til foreldra í þessum málaflokki kæmi þaðan, enda sinnir hver heilsugæsla aðeins sínu nærumhverfi.
DV spurði Embætti landlæknis og sóttvarnalækni um aðdraganda þess að samið var við framleiðanda Cervarix, hvernig uppsagnarákvæði samningsins líta út og hvort til skoðunar hefði komið að endurtaka valferlið í ljósi þess að keppinautur bóluefnaframleiðandans sem samið var við árið 2011 hefur síðan kynnt talsvert breiðvirkara bóluefni en var á markaði þegar valferlið átti sér stað, Gardasil-9.
Þá spurði DV sóttvarnalækni hvort til greina kæmi að bólusetja stráka, líkt og Danir gera, og hvort til stæði að efla upplýsingagjöf til foreldra um valkosti í þessum efnum.
Engin svör höfðu borist áður en þessi grein fór í prent í blaðið fyrir síðustu helgi, og hefur fréttin því verið uppfærð hér að neðan með svörum Kamillu Sigríðar Jósefsdóttir, barnasmitsjúkdómalæknis og verkefnastjóra bólusetninga hjá Landlækni.
Í útboði á bóluefni við HPV veirunni árið 2010/2011, var tekið tillit til gæða efnanna?
Já – á þeim tímapunkti og eins við nýtt útboð 2016 var Cervarix með yfirhöndina m.t.t. varnar gegn veirum sem valda krabbameinum, sjá líka næsta svar. Vörn gegn vörtum var ekki tilgangur bólusetningar og því ekki lagt mat á gæði í því tilliti.
Hefur komið til umræðu innan Landlæknisembættisins að fara aftur í sambærilegt útboð og farið var í árið 2010/2011 í ljosi þess að síðan þá hefur Gardasil efnið verið uppfært (2014) og veitir nú vernd gegn 9 stofnum HPV veirunnar (þar á meðal stofni sem veldur kynfæravörtum), en Cervarix aðeins gegn tveimur.
Cervarix hefur umtalsverð krossnónæmisáhrif gegn 3 týpum til viðbótar sem Gardasil gamla hafði ekki í sama mæli. Nýtt útboð verður 2022.
Nú stendur foreldrum það til boða að afþakka Cervarix bóluefnið fyrir hönd barna sinna og kaupa þess í stað á eigin kostnað Gardasil efnið á a.m.k. 60 þúsund krónur. Hefur komið til umræðu að auka upplýsingagjöf til foreldra um að þessi möguleiki sé til staðar?
Þetta er reglulega tekið upp í fjölmiðlum og við höfum svarað öllum fyrirspurnum sem okkur berast um þetta á eins gegnsæjan hátt og hugsast getur. Efni um HPV bólusetningar utan almenns skema var sett á heimasíðu okkar 2019 en það er svæði sem er aðallega notað af heilbrigðisstarfsfólki. Stefnt er að því að efla upplýsingar um bólusetningar á Íslandi til muna en sú vinna hefur tafist vegna COVID.
Þurfa foreldrar ekki að veita samþykki sitt fyrir bólusetningu, og er möguleikinn á öðru bóluefni ekki forsenda fyrir því að foreldri veiti upplýst samþykki?
Ég mæli með að heyra í heilsugæslunni eða skólahjúkrunarfræðingi með þetta, en mér skilst að sent sé bréf heim með stúlkum í 7. bekk og foreldrar beðnir um að láta vita ef vilja ekki að dóttir þeirra fái Cervarix í skólanum.
Þess má geta að DV talaði við skólahjúkrunarfræðing og forstjóra Heilsugæslunnar eins og vikið er að hér að ofan. Engin skipulögð upplýsingagjöf fer fram um möguleika á öðru bóluefni heldur bara að hægt sé að afþakka bóluefni almennt.
Hefur það verið skoðað að fara af stað með bólusetningu á strákum með bóluefninu Gardasil, sem til dæmis veitir vernd gegn kynfæravörtum, líkt og gert er í Danmörku.
Það verður lagt fyrir sóttvarnaráð þegar tækifæri gefst, vonandi fyrir næsta útboð.
Þá segir Kamilla að lokum að samningurinn sé uppsegjanlegur og gildi til 2022. Vegna anna hjá embætti Landlæknis sökum Covid er ljóst að því útboði verður ekki flýtt.
Enn fremur segir Kamilla að WHO, Alþjóða heilbrigðismálastofnunin, hafi gefið út tilmæli um að bólusetja ekki stráka vegna skorts á bóluefni og að konum stafi meiri hætta á veirusmitinu en körlum. Þær þjóðir sem hafa hafið bólusetningu á strákum hafa gert það vegna dræmrar þátttöku kvenna í bólusetningum. Ef farið yrði í að bólusetja stráka yrði það gert til þess að veita þeim vernd gegn endaþarmskrabbameini og fleiri HPV tengdum krabbameinum, en Kamilla tekur þó fram að rannsóknir vanti sem staðfesta þá virkni.
