Margir hlutir sem Þjóðminjasafn Íslands hefur fengið að gjöf frá einstaklingum og fyrirtækjum hafa endað sem söluvarningur á Facebook-síðum. Um er að ræða varahluti í bíla, suma ónotaða en einnig hafa heilu bílarnir horfið úr safnkostinum. Þorlákur Pétursson, sonur fyrrverandi starfsmanns safnsins, fékk hlutina þegar verið var að flytja geymslu staðarins vegna þess að þeir voru óskráðir. Þjóðminjavörður segir að „gamaldags vinnubrögð“ hafi valdið þessu.

Þjóðminjasafnið, sem geymir helstu fornminjar Íslendinga og þar með stóran hluta af sögu landsins, stendur núna í gífurlegum flutningum á safnkosti sínum í nýtt húsnæði í Hafnarfirði sem er sérstaklega hannað til að varðveita slíka gripi. Þjóðminjasafnið telst stofnað 24. febrúar 1863. Þann dag færði Jón Árnason stiftsbókavörður stiftsyfirvöldum bréf frá Helga Sigurðssyni á Jörfa í Kolbeinsstaðahreppi þar sem hann bauðst til að gefa Íslandi 15 gripi með þeirri ósk „að þeir verði fyrsti vísir til safns íslenskra fornmenja.“

Húsnæði í eigu ríkisins notað í yfir áratugi sem einkageymsla

Þjóðminjasafnið fær fjölda gjafa, bæði frá einstaklingum og fyrirtækjum, og er þeim komið fyrir í mörgum geymslum. Ein af þessum geymslum hýsir marga muni sem tengjast samgöngum, svo sem báta, flugvélar og fjölmargar bifreiðar. Fyrrverandi starfsmaður Þjóðminjasafnsins, Pétur Jónsson, tók við munum fyrir hönd Þjóðminjasafnsins og setti í þessa geymslu, eða það hélt fólk sem gaf hluti að minnsta kosti.

Svo virðist sem lítið sem ekkert af þessum munum hafi verið skráð formlega hjá Þjóðminjasafninu og teljast því þeir sem óskráðir munir og þar af leiðandi var ákveðið að þeir yrðu ekki geymdir. Umtalsvert magn af þessum óskráðu hlutum sem Pétur var með umsjón yfir enduðu í höndum sona hans, Þorláks og Gunnars. Sögðu þeir Þjóðminjasafninu að faðir þeirra hefði safnað þessum hlutum til margra ára. Að hann sjálfur hefði fengið þá að gjöf en ekki safnið.

Kostnaðurinn við losun á geymslunni hefur verið umtalsverður og einnig hefur tekið sinn tíma að losa hana. Upprunalega átti að skila geymslunni þann 1. júní síðastliðinn en það hefur dregist og bað Þjóðminjasafnið um frest til 1. október því það tók svo langan tíma að tæma húsið. Ríkið seldi eignina nú í sumar til Kópavogsbæjar og rukkar bærinn Þjóðminjasafnið ekkert fyrir veru þess í húsnæðinu.

Samningar ekki undirritaðir

Þjóðminjasafnið útbjó samning við syni Péturs og fengu þeir afhenta marga hluti úr geymslu safnsins. Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðminjasafninu hafa hvorki Þorlákur Pétursson né Gunnar Pétursson skrifað undir samningana sem voru gerðir árið 2016 fyrir utan samning um eina bifreið. Það ár fengu þeir, samkvæmt heimildum DV, mjög mikið magn af bílavarahlutum, aukahlutum fyrir bifreiðar og jafnvel heilar bifreiðar. Margir þessarar hluta eru yfir 80 ára gamlir og má þar nefna Ford-bifreiðar frá árunum 1935 og 1936. Þjóðminjasafnið hefur engin gögn um nákvæmlega hvaða hluti þeir bræður tóku. Aðeins er talað um „óskráðan varahlutalager.“

Blaðamaður DV ræddi við Lilju Árnadóttur, sviðsstjóra munasafns hjá Þjóðminjasafninu, um munina sem enduðu hjá Þorláki. Hvort fólk sem gaf hluti í góðri trú um að þeir yrðu varðveittir, en sem síðar kom í ljós að yrðu aldrei notaðir af safninu, og vildi nálgast þá hluti aftur, gæti fengið þá til baka. Sagði Lilja að þeir einstaklingar gætu haft samband við sig og hún myndi ræða við Þorlák um að skila þeim. Blaðamaður minnti þá Lilju á að Þorlákur hefði ekki enn þá skrifað undir samninginn frá 2016 og hún sagði: „Ég get alveg gert samt, ég er búinn að þekkja hann Þorlák síðan hann var barn.“

„Ég tók bara það sem gamli kallinn átti“

Þorlákur Pétursson er með umtalsvert magn af varahlutum til sölu á erlendum Facebook-síðum. Til dæmis í Bandaríkjunum, Noregi og Danmörku. Þar býður hann upp á mikið magn af varahlutum í fornbifreiðar, varahlutum sem enn eru í kassanum og hafa aldrei verið notaðir. DV skoðaði eina af þessum sölusíðum vel og kom í ljós að á einni slíkri var hann með nálægt 400 hluti til sölu og er heildarverðmæti þeirra vel yfir tvær milljónir króna. Ekki er vitað hversu mikið af hlutum úr geymslu Þjóðminjasafnsins Þorlákur hefur nú þegar selt. En fólk sem gaf hluti til safnsins í góðri trú getur því miður ekki búist við því að fá þá hluti til baka þar sem mikið af þeim er nú þegar selt samkvæmt heimildarmönnum DV.

DV náði stuttu tali af Þorláki þar sem hann var erlendis. Hann segir: „Ég tók bara það sem gamli kallinn átti. Ég er svo mikið að rífa í sundur bíla.“ Spurður hvernig hann gæti fengið bílavarahluti í pakkningum þegar hann rífur niður bíla sagði hann: „Hann átti svo mikið af dóti í geymslunni, ég veit til þess að hann fékk varahlutalagera héðan og þaðan.“ Símtalið endaði með því að það slitnaði, en blaðamaður reyndi ítrekað að ná í Þorlák aftur en ekki var svarað.

Í samtali við DV sagði Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður að þarna hafi verið um gömul vinnubrögð að ræða og væri nú verið að vinna í því að leiðrétta þau.