Aðfaranótt þriðjudagsins 24. ágúst árið 1993 fundu fangaverðir á Litla-Hrauni umbúðir utan af róandi lyfjum. Eftir það var ákveðið að kalla út aukavakt og gera allsherjar leit í fangaklefunum klukkan sex morguninn eftir. Við leitina fundust fíkniefni og einnig ýmis tól, svo sem hnífar, skæri og skrúfjárn.
Fangarnir urðu margir órólegir við leitina. Voru þeir sparkandi, kallandi og hótandi allan þriðjudaginn. Til að slá á spennuna var ákveðið að aðskilja helstu ólátaseggina frá hinum og flytja þá í fangelsið á Selfossi. Fyrsti fanginn var fluttur klukkan sjö um kvöldið. Síðan var annar fluttur. Þegar átti að flytja þann þriðja sauð upp úr.
Sex fangaverðir voru á vakt og þrír voru á ganginum að taka hann. Fanginn lét mjög illa og náði að brjóta rúður. Þegar fangaverðirnir ætluðu að færa hann í járn komu aðrir fangar aðvífandi. Voru þeir um tuttugu talsins, æpandi og öskrandi og hótuðu fangavörðunum. Alls voru 52 fangar á Litla-Hrauni. Fangaverðirnir héldu á fanganum og brutu sér leið í gegnum mannfjöldann en ákváðu síðan að sleppa honum til félaga sinna.
Á þessum tímapunkti var ástandið í húsinu orðið voveiflegt. Fangaverðirnir þrír sáu þann kost vænstan í stöðunni að koma sér af ganginum því fangarnir voru farnir að hóta að drepa þá. Fóru þeir út til hinna og lokuðu að sér og var þá enginn eftir á ganginum.
Á þriðjudagskvöldinu róaðist ástandið. Fangaverðirnir fóru inn á ganga og sömdu við fangana. Ef þeir færu inn á klefana sína á venjubundnum tíma, klukkan hálf tólf, yrði ekkert fleira aðhafst í málinu.
Á miðvikudagsmorgninum tók önnur vakt við. Ákváðu þá fangelsisyfirvöld að flytja sex mestu óeirðaseggina frá þriðjudeginum í einangrunarvist í Síðumúlafangelsinu. Klukkan átta voru klefarnir opnaðir hjá öllum nema þeim. Var föngunum jafnframt tjáð að það kæmi ekki til greina að þeir tækju stjórn fangelsisins og þessi uppákoma yrði að hafa afleiðingar. Um það yrði ekki samið.
Varð þá allt vitlaust þar sem föngunum fannst yfirvöld hafa svikið samkomulagið frá þriðjudagskvöldinu. DV ræddi við fangavörð sem var á staðnum, en hann vill ekki láta nafns síns getið.
„Þeir voru vondir út í framkvæmdastjóra fangelsisins og fannst hann ósanngjarn. Þetta voru menn sem voru búnir að vera í dópi.“
Gústaf Lilliendahl var á þessum tíma framkvæmdastjóri og beindist mikil reiði gegn honum. Útbjuggu fangarnir til dæmis mótmælaskilti sem á stóð „Rekið Gústaf.“
Ráðgert var að taka einn og einn einangrunarfanga út úr fangelsinu. Þegar sá fyrsti var færður úr klefanum sínum hafði hann í hótunum. Réðst hann svo að aðalvarðstjóranum og sló hann með stól. Var hann þá járnaður niður.
Lögreglubíll kom til að sækja hann og flytja til Reykjavíkur um hádegið. Þá trylltust fangarnir á ganginum, brutu rúðu og köstuðu hlutum í lögreglubílinn. Skömmu seinna var náð í annan af sexmenningunum. Hann stökk hins vegar á fangavörð og sparkaði í hann. Sá fangi var járnaður á höndum og fótum og fluttur beinustu leið í Selfossfangelsið. Fangavörðurinn segir:
„Eftir að þeir brutu rúðuna tóku þeir glerbrotið og ætluðu að skera framkvæmdastjórann með því og ætluðu að drepa hann. Það er nú eins og gengur og gerist þegar menn eru dópaðir og kolruglaðir. Ég gekk þá að þeim sem hélt á brotinu og sagði honum að láta mig hafa það samstundis. Hann gerði það.“
Urðuð þið hræddir?
„Nei, við vorum aldrei smeykir. Þetta tók nokkuð fljótt af og við náðum að stoppa þetta. Þeir hlýddu okkur fyrir rest enda áttu þeir ekkert sökótt við okkur fangaverðina. Þetta voru flestir ágætismenn en ólátabelgirnir voru teknir úr umferð.“
Eftir þetta voru mikil læti í húsinu og kallað var á aukalið sem barst um klukkan þrjú. Alls komu fjörutíu manns, lögreglumenn frá Selfossi og víkingasveitarmenn frá Reykjavík. Þyrla frá Landhelgisgæslunni kom og sveimaði yfir Litla-Hrauni. Þá var slökkviliðið haft í viðbragðsstöðu.
Var föngunum gerð grein fyrir að víkingasveitin væri komin og að loka ætti alla fanga inni í klefum sínum. Það gekk vel og tók alls um sex mínútur. Klukkan hálf fjögur kom víkingasveitin inn og fjarlægði fimm fanga til viðbótar og fór með þá í einangrun í Síðumúlafangelsinu.
Eftir að rykið hafði sest síðar um daginn var haldinn blaðamannafundur á Litla-Hrauni. Voru þar bæði Gústaf og Haraldur Johannessen fangelsismálastjóri. Sögðu þeir að uppþotið hefði verið vegna hertari reglna innan fangelsisins. Nokkuð hefði verið um strok fyrr um sumarið og því reglurnar stífari en vanalega. Þetta hefðu fangarnir ekki sætt sig við. Tveir af ólátaseggjunum hefðu reyndar verið meðal þeirra sem tóku þátt í stroktilraununum.
Á fundinum sögðu þeir að eftirlitið yrði hert enn frekar. Það væri aftur á móti vandkvæðum háð í ljósi þess að einangrunarrými væru fá í fangelsinu og takmarkaðir fjármunir eyrnamerktir fangelsismálum. Alls tóku um fjörutíu fangar þátt í uppþotinu en um tíu höfðu sig mest í frammi. Voru verðirnir nokkuð smeykir í ljósi þess hversu mikið magn af vopnum hafði fundist á þriðjudagsmorgninum. Haraldur sagði:
„Það er nauðsynlegt að efla gæslu því aldrei að vita hvað glæpamenn gera.“
Var ákveðið að Rannsóknarlögregla ríkisins og lögreglan á Selfossi rannsakaði uppþotið. Að sögn fangavarðarins sem DV ræddi við var eftirlitið aðeins hert næstu dagana á eftir uppþotið. Þá voru ekki fleiri fangar teknir inn á tímabili.
