Fyrir skemmstu opnaði Harpa Böðvarsdóttir umræðu á samfélagsmiðlum um fíknisjúkdóm elsta sonar síns. Hefur hún fengið sterk viðbrögð og aðrir aðstandendur fíkla leitað til hennar í kjölfarið. Fólk sem hún þekkir ekki neitt. Sonur hennar hefur verið lengi í neyslu sem hefur stigmagnast með árunum. Í dag er hann sprautufíkill með ótal meðferðir og einhverjar fangelsisnætur að baki. Maður sem er að hverfa fyrir augum fjölskyldu sinnar. Harpa sagði DV frá þessari reynslu og hvernig þetta hefur tekið á fjölskylduna alla.
Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir er gift, fjögurra barna móðir. Elsti sonur hennar er 35 ára gamall og mjög langt leiddur í neyslu. Harpa segir:
„Þetta byrjaði í kringum 2000 þegar hann var um sautján ára gamall. Hann djammaði mjög mikið með vinum sínum eins og gerist á þeim aldri. Þeir reyktu saman og höfðu gaman. Hann var oftast sá síðasti sem skilaði sér heim því hann gat ekki hætt. Á þessum tíma voru e-pillurnar mikið í tísku. Hann byrjaði á að taka eina og eina pillu um helgar en svo fjölgaði þeim ört. Svo þróaðist þetta hratt út í sterkari efni.“
Harpa segir að þegar þetta gerðist hafi það í raun komið flatt upp á hana. Eftir á sér hún hluti sem gætu skýrt þetta að einhverju leyti.
„Þegar við fluttum suður var hann sjö ára gamall, hann var strax lagður í einelti. Einn strákurinn í bekknum tók hann algjörlega fyrir og bannaði öllum að leika við hann þannig að hann var oft einn í frímínútum. Það var þó einn drengur sem lék við hann af of til. Ég talaði við kennarann en það var augljóst að hann þoldi son minn ekki enda sagði hún við okkur í einu viðtali að hann væri þroskaheftur. Ég hef aldrei skilið hvers vegna, en líklegast var það vegna þess að hann var með kæki og hún náði aldrei til hans. Sérkennarinn náði hins vegar strax til hans og hann varð fluglæs á svipstundu. Þegar hann varð átta ára gamall, mætti aðeins einn strákur úr bekknum í afmælið hans en sem betur fer átti hann vini úr hverfinu sem komu og auðvitað systir hans og vinkonur. Veturinn á eftir fór hann í annan bekk. Þar voru strákar í sama árgangi að hrella hann líka, tóku töskuna, úlpuna og bara allt af honum, þeir pikkuðu endalaust í hann, þetta voru fótboltastrákar með mikið sjálfsálit sem greinilega leið illa inni í sér en létu það bitna á honum.“
Harpa segir að sonur sinn hafi verið mjög lítill og barnalegur alveg til fimmtán ára aldurs.
„Hann gat til dæmis ekki tekið inn töflur heldur þurfti ég að mylja þær ofan í hann með vökva. Þá hélt ég að hann myndi aldrei getað prófað fíkniefni. En hann var mjög hvatvís og algjör spennufíkill, með ofvirkni og gekk illa í skóla eftir tíu ára aldurinn. Fyrir þann tíma hafði honum gengið mjög vel. Hann gat lært en hætti að hafa athygli og kennararnir sögðu mér að hann væri latur, þetta aktíva barn! Ég þekkti ekki þessi merki á sínum tíma. Hann byrjaði í raun seint í neyslu miðað við marga og ég hélt að hann væri sloppinn.“
Þegar sonur Hörpu sótti um framhaldsskóla fékk hann hvergi inngöngu en Fjölbrautaskólinn við Ármúla sendi honum þó bréf þar sem honum var boðið að koma á nýja braut.
„Þar var verið að bjóða honum nám í ræstitækni, ég á þetta bréf enn þá til og sýndi honum það fyrir örfáum árum. Ég er ekkert að setja út á ræstitækna, en að bjóða 16 ára unglingi þetta var svo fáránlegt að ég hef sjaldan orðið eins reið og svekkt á ævinni. Að komast ekki í skóla með félögunum þegar maður er 16 ára hjálpar ekki til við að auka sjálfsálitið og því oft auðveld lausn að leita í eiturlyf því á þeim verður þú stór og getur allt, að minnsta kosti í byrjun. En leiðin niður á við er hröð og skelfileg.“
Sonur Hörpu á yngri systur og munar aðeins tveimur árum á þeim í aldri. Harpa segir systkinin ávallt hafa verið mjög náin og að hún hafi alla tíð passað vel upp á bróður sinn.
„Þegar hann byrjaði í neyslu var hún oft með honum í partíi en hún tók aldrei nein eiturlyf. Hún fór síðan til Brasilíu í eitt ár sem skiptinemi og kúplaðist þannig út úr þeim félagsskap. Þegar hún kom aftur heim var hún eitthvað að slæpast með þeim en eftir að neysla hans jókst hætti hún því. Hún hefur þó alltaf verið til staðar fyrir hann en síðustu ár hefur hún reynt að kúpla sig út úr meðvirkninni sem hefur gjörsamlega heltekið okkur og stjórnað lífi okkar. Það er ekki gott að lenda í þeim pakka og það fer illa með sálina í manni. Það hefur verið mjög erfitt fyrir hana að horfa upp á bróður sinn hverfa inn í þennan heim.“
Þegar sonur Hörpu var átján ára gamall var hann handtekinn fyrir þjófnað á tölvubúnaði, til að fjármagna fíkniefnakaupin. Þá lenti hann á sakaskrá og fór í fyrsta skiptið í meðferð við vanda sínum. Fyrst inn á Vog og síðan í eftirmeðferð á Staðarfelli.
„Það gekk ágætlega að koma honum í meðferð þá því að hann var tekinn strax inn. En eftir þetta var það alltaf erfitt sérstaklega á sumrin því þá voru deildirnar lokaðar, bæði 33A og göngudeildin á Vogi. Fyrir fjórum árum vildi hann komast í meðferð í október en komst ekki inn fyrr en í desember. Ég hef þurft að sitja yfir honum og vakta hann heima. Í eitt skiptið hafði hann tekið svo mikið af töflum að hann datt út. Biðtíminn er alveg skelfilegur. Móðir á aldrei að þurfa að sitja yfir barninu sínu í fráhvörfum. Ég er búin að gera það nokkrum sinnum og systir hans líka sem hefur verið stoð okkar og stytta í gegnum þetta allt,“ segir Harpa.
Harpa segir að sonur hennar hafi notað mikið af lyfseðilsskyldum lyfjum, svokölluðu læknadópi. Þau efni hafi reynst vera þau verstu af öllum. Til að fjármagna neysluna hafi hann leiðst út í þjófnað. Því hafi hann verið handtekinn nokkrum sinnum og látinn dúsa í fangaklefa yfir nótt. Hún segir:
„Það er stórhættulegt að setja fíkil í fangaklefa. Rétt eins og ef einhver með sykursýki er settur inn án aðstoðar. Fráhvörfin eru alvarleg og ef þau eru ekki meðhöndluð rétt getur fíkillinn hreinlega dáið. Lögreglan veit þetta en það eru engin úrræði til staðar.“
Hefur hann alltaf verið viljugur að fara í meðferð?
„Já, alltaf,“ segir Harpa ákveðin. „Hann vill alltaf fara í meðferð og hann vill hætta. En þegar hann hefur komið af Staðarfelli þá tekur ekkert við. Það er lítil sem engin eftirfylgni með þessu. Jú, honum er bent á að fara á AA-fundi en það er ekki það sama. Ef það væri hægt að grípa börnin meðan þau eru ung þá væri hægt að bjarga svo mörgum. Allt þetta fólk er hæfileikaríkt á einhverju sviði og það þarf að virkja þessa hæfileika. Þrjár eða fimm vikur á Staðarfelli eru ekki nóg, það vantar alvöru eftirfylgni. Fólk sem er á aldrinum 18 og upp í 25 ára aldur hefur ekkert. Eins og sonur minn, hann fékk enga vinnu því það er alltaf beðið um sakaskrá. Eitt sinn fékk hann vinnu í fataverslun og var alltaf langsöluhæstur en svo kom sakaskráin og þá var hann látinn fara þrátt fyrir að hafa staðið sig gríðarlega vel. Smám saman ertu kýldur niður af þjóðfélaginu. Fólk á sakaskrá fær fá eða engin tækifæri og það er erfitt þegar maður er ungur og með brotna sjálfsmynd.“
Harpa segir að ekki bætir úr skák að fíklar mæti mikli fyrirlitningu í þjóðfélaginu.
„Ég er þá ekki að meina fólk úti í búð. Heldur frá fólki í þjónustustörfum sem hann þarf að leita til. Til dæmis hjá einni af Þjónustumiðstöðvum Reykjavíkurborgar, þaðan sem hann fékk peninga og félagslega aðstoð. Þar mætti honum ekkert nema hroki og skilningsleysi á veikindum hans en þegar hann flutti lögheimilið og leitaði á aðra þjónustumiðstöð var allt annað viðhorf og þannig viðhorf þarf að vera á svona stöðvum, þar sem að veikt fólk leitar aðstoðar, þar þarf að sýna kærleik og manngæsku.“
Fyrstu árin í neyslu reykti sonur Hörpu kannabis, tók inn töflur og kókaín í nös. Þegar hann var 27 ára gamall byrjaði hann að sprauta sig. Þá var leiðin hröð niður á botninn og leiðin til baka orðin torfær og löng. Hún segir:
„Þetta er búið að vera mjög erfitt fyrir alla fjölskylduna. Við höfum þurft að láta lögregluna fjarlægja hann af heimilinu nokkrum sinnum og við höfum þurft að skilja hann eftir á götunni. Hann var farinn að ógna yngsta bróður sínum sem var þá á unglingsaldri og á ADHD-lyfjum. Hann lét bróður sinn leita að pillum fyrir sig og hann hefur stolið lyfjum af okkur. Hann hefur líka stolið peningum og öðru frá bæði okkur foreldrunum og systkinum sínum. Við höfum boðið honum að vera heima ef hann væri ekki í neyslu en hann hefur svikið það. Við höfum fundið sprautunálar og fleira undir dýnunni hans og hann hefur dregið alls konar lið heim til okkar. Það er ekki hægt að bjóða fjölskyldunni upp á þetta, en við höfum gert það allt of oft.“
Harpa segir að fólk hafi ekki endilega skilning á þessu. Þetta séu veikindi líkt og krabbamein og fólk myndi ekki vísa krabbameinssjúklingi af heimilinu.
„En í raun er ekki hægt að líkja þessu saman. Krabbameinssjúklingar eru ekki að stela og ógna. Það er ekki hægt að hafa fíkil á heimilinu. Ég elska son minn en ég elska ekki fíkilinn. Hann breytist í allt aðra persónu sem ég þekki ekkert. Það er erfitt að horfa upp á barnið sitt breytast svona, bæði í hegðun og útliti.“
Harpa segir að neysla sonar síns hafi haft önnur bein áhrif á fjölskylduna. Óprúttnir einstaklingar hafi bankað upp á á heimilinu.
„Eitt sinn komu handrukkarar heim og kipptu honum út. Það var svo ofboðslega mikil angist í röddinni þegar hann hrópaði á pabba sinn. Pabbi hans var á efri hæðinni en náði að komast út og bjarga honum frá þeim.“
Harpa minnist einnig fleiri erfiðra atvika.
„Hann var að vinna hjá pabba sínum við að keyra. Allt í einu stökk maður út úr bíl og að honum. Maðurinn greip svo fast í höndina á honum að hann fékk marblett. Hann sagði að sonur minn þyrfti að borga og þessar skuldir hækkuðu sífellt. Í eitt skiptið komu tveir menn heim til okkar en þá bjó sonur minn ekki hjá okkur. Þegar ég sagði þeim að hann byggi ekki á staðnum þá fóru þeir. Ég og systir hans vorum heima ásamt bræðrum hans en við fengum áfall þegar við sáum að þeir voru með öxi. Við hringdum á lögregluna og brunuðum á staðinn þar sem hann bjó. Lögreglan náði að stöðva okkur en við vorum svo hrædd, ég náði varla andanum og þau sendu okkur strax til baka í bílinn. Þá nótt var lítið sofið.“
Þegar tengdafaðir Hörpu lést kom sonur hennar heim en var í neyslu og skaðaði sjálfan sig. „Við hringdum á sjúkrabíl því hann lá í blóði sínu á gólfinu, hann var sendur á bráðadeild, þar sem gert var að sárum hans, og í kjölfarið á 33 A fíknideildina en þar átti að hleypa honum út eftir einn dag.“ Þau þurftu að berjast fyrir að fá að halda honum inni á deildinni í nokkra daga í viðbót á meðan þau jörðuðu tengdaföður Hörpu.
„Við vorum í stressi korter í kistulagningu því við vorum við bæði í símanum að reyna að fá læknana til að halda honum inni fram yfir helgina en hann átti pláss á Vogi á þriðjudeginum á eftir, það tókst á endanum og fjölskyldan gat andað léttar í það skiptið en þetta tók gríðarlega mikið á alla fjölskylduna.“
Hún segir að í önnur skipti sem að sonur hennar hafi komist inn á geðdeildina hafi honum verið vísað þar út um leið og hann var orðinn götufær og búinn að fá að borða.
„Það er ekkert þarna. Ekkert!“ segir hún með áherslu. „Ég hef hugsað: Til hvers er verið að senda fólk á þennan stað, því það er ekkert raunverulega gert? Þetta er engin lausn til lengri tíma. Fíkn er sjúkdómur og það þarf miklu miklu meiri aðstoð. Systir hans fór oft með hann niður eftir til að reyna að koma honum þar inn þegar hann var í svo slæmu ástandi að hann vildi ekki lifa lengur, en nei, það var ómögulegt og hún þurfti því að koma með hann heim aftur og við þurftum að vakta hann, það voru mörg tár sem féllu og geðshræringin mikil.“
Hefur hann náð einhverjum tíma edrú?
„Hann náði einu sinni um tveimur árum. Þá hafði hann brotið af sér og átti að fara í fangelsi. Í þessi tvö ár sem hann beið var hann alveg ofboðslega fínn. Síðan var hann kallaður inn og þar var allt fljótandi í efnum.“
Harpa segir að fyrir utan þessi tvö ár hafi sonur hennar yfirleitt náð fimm eða sex mánuðum edrú.
„Eftir að hann byrjaði að sprauta sig styttist sá tími niður í tvo mánuði eftir hverja meðferð. Núna síðast voru þetta ekki nema tíu dagar eftir að hann kom úr meðferð. Eins og klukka. Þetta styttist sífellt og ég hugsa: Hversu langt nær hann næst? Kannski nær hann aldrei tökum á þessu en ég verð að halda í vonina.“
Þegar hann er edrú, er hann þá sama persóna og hann var áður en hann byrjaði í neyslu?
„Mér finnst það hafa farið minnkandi og hann ekki hafa komið nógu vel til baka. Hann er mjög sjálfhverfur og er að hugsa um hluti sem hann á ekki að vera að hugsa um. Hann hefur alltaf verið hugmyndaríkur, skemmtilegur og fjölhæfur einstaklingur en með alveg brotna sjálfsmynd. Hann nýtur þess ekki lengur að vera innan um fólk, sérstaklega ættingjana.“
Umræðan um alvarleika fíknisjúkdóma hefur verið mikil undanfarin misseri og krafan um aukið fjármagn til málaflokksins hávær. Harpa hefur ekki farið varhluta af þessu.
„Ég verð svo reið þegar ég sé forgangsröðunina inni á Alþingi. Að það sé verið að ausa fjármunum í aðstoðarmenn á meðan þessi vandi eykst. Eftir hrun var skorið niður um þrjátíu prósent og þetta hefur aldrei náð sér á strik eftir það. Jafn vel þó að það eigi að vera góðæri í þjóðfélaginu. Hvar er forgangsröðunin? Er fólk ekki meira virði en einhverjir aðstoðarmenn á Alþingi?“ spyr hún.
Fyrir tveimur dögum fór Harpa með son sinn í meðferð en þá vildu ráðamenn á Vogi ekki taka við honum. Var það af því að fyrrverandi kærasta hans var í meðferð og vildu þeir ekki að þau hittust. Harpa þurfti því að skilja hann eftir á götunni í algjörri óvissu með framtíðina. Sama dag og blaðakona tók viðtalið við Hörpu fékk sonur hennar innlögn á Vog og segist Harpa enn halda í vonina.
„Ég hef oft staðið í stappi við Vog og skammað þá fyrir að vilja ekki taka strákinn minn inn. Ég hef hatað fólkið á Vogi og ég hef hatað fólkið á geðdeildinni. En þegar skynsemin kemur til baka þá átta ég mig á því að þau geta ekki gert betur og þau verða að forgangsraða. Yfirleitt fær hann að koma inn fyrr því hann er svo langt leiddur. Þeir sem eru ekki svo langt leiddir þurfa að bíða í allt að sjö mánuði eftir að komast inn. Hver getur beðið í sjö mánuði? Eða tvo? Eða bara viku? Einu sinni þurfti sonur minn að bíða í tvo mánuði. Á þeim tíma fór hann og keypti sér kókaín og lenti uppi á spítala í öndunarstoppi. Annar maður sem keypti sama efni dó, þetta var svo sterkt.“
Sonur Hörpu á sjálfur ellefu ára gamlan son. Barnsmóðir hans hefur leyft honum að hitta föður sinn þegar hann er í lagi, en það hefur verið minna af því undanfarin ár. Hann heimsækir þó ömmu sína og afa reglulega og föðursystir hans hefur tekið hann til sín einu sinni í mánuði. Harpa segir:
„Hann hefur ekki fengið mikið af pabba sínum síðustu fimm árin eða svo. Um tíma var hann mjög reiður út í allt og skildi þetta ekki. En nú er hann kominn á þann aldur að það er hægt að tala um þetta við hann.“
Hafið þið aðstandendurnir fengið næga hjálp fyrir ykkur?
„Við höfum alls ekki verið nógu dugleg að leita eftir hjálp og verið of lokuð með þetta. Ég fór á Al-Anon fundi hjá SÁÁ fyrir mörgum árum. Hingað til hefur mér fundist ég ekki hafa þurft á þessu að halda. En það hefur breyst núna. Kvíðinn er farinn að stjórna mér og mér finnst að ég þurfi aðstoð. Maðurinn minn leysir þetta með því að bæta á sig vinnu. Fjölskyldan þarf öll að leita sér aðstoðar, sérstaklega þó ég og systir hans sem hefur tekið þetta alltof mikið að sér með mér.“
Eftir að Harpa fór að tala um þetta opinberlega hefur hún fengið viðbrögð frá öðrum aðstandendum í sömu eða svipaðri stöðu. Hún segir mikilvægt að finna að þau séu ekki ein í þessari baráttu.
„Konur sem ég þekki ekki neitt hafa hringt í mig, þakkað mér fyrir og deilt sinni reynslu með mér. Mér finnst gott að geta hjálpað og þetta hjálpar mér. Fíknisjúkdómar finnast í öllum fjölskyldum. Ef ekki einhver í nánustu fjölskyldunni þá frændi eða frænka. Þetta er miklu algengara en fólk gerir sér grein fyrir.“
Harpa segist vera afskaplega þakklát fyrir alla þá hjálp sem sonur hennar hefur fengið. Bæði á Vogi sem og annars staðar og að án þess væri hann ekki á lífi.
„Leiðin þangað var þó oft oft brött og erfið og enginn ætti að þurfa að ganga í gegnum það að bíða í marga mánuði eftir innlögn, það er ekki bara erfitt fyrir sjúklinginn heldur alla fjölskylduna og þessi bið veldur bæði sjúklingunum og fjölskyldum þeirra mikilli vanlíðan og kvíða. Að halda stofnun eins og Vogi í gíslingu vegna fjárskorts er ekki ásættanlegt í landi þar sem að auðvaldið mokar til sín fjármunum. Á meðan deyr unga fólkið okkar vegna sinnuleysis í garð meðferðarstofnana. Forgangsröðunin er svo hroðalega röng! Í guðanna bænum gerið eitthvað ekki seinna en STRAX, peningarnir eru til og við þurfum þá NÚNA!“
Harpa biður þá sem geta að styrkja SÁÁ og önnur meðferðarúrræði þar sem neyðin er mikil. Einnig biður hún stjórnvöld um að hlusta á fólkið í landinu og segir hún þetta verkefni eiga að vera í forgangi. Að lokum hvetur hún alla til þess að skrifa undir undirskriftalista Vogs á síðunni : www.akall.is
