Sólin getur framleitt vítamínið og ofgnótt er að finna í feitum fiski en engu að síður fáum við alltof lítið af því. Fæstir íbúar á norðurhveli jarðar fá nógsamlega mikið af D-vítamíni. Ríflega helmingur Breta og Bandaríkjamanna fær of lítið magn af D-vítamíni og rúmlega tíu af hverjum hundrað líða beinlínis D-vítamínskort. Á Íslandi eru hlutföllin mjög svipuð??. Þessar staðreyndir eru mjög óheppilegar, því vísindamenn hafa fundið óyggjandi sönnur fyrir því að samhengi er milli D-vítamínskorts annars vegar og hættunni á að veikjast af ýmsum kvillum og sjúkdómum hins vegar.
Á allra síðustu árum hafa margar rannsóknir komið vísindamönnum verulega á óvart en í ljós hefur komið að D-vítamín veitir mjög góða vörn gegn öllu mögulegu, allt frá krabbameini yfir í ófrjósemi og geðræna kvilla. Vísindamenn við Kaupmannahafnarháskóla öðluðust fyrir skemmstu afgerandi vitneskju um það á hvern hátt vítamínið ver okkur gegn kvillunum. Vísindamennirnir, með prófessor Carsten Geisler í broddi fylkingar, sýndu fram á í afar áhugaverðri rannsókn, að D-vítamín gegnir lykilhlutverki í að virkja framverði ónæmiskerfisins, hinar svonefndu T-frumur.
Vítamín þarf til að ræsa erfðavísi
Þegar allt er með felldu flakka T-frumurnar um í blóðinu í eins konar óvirku dvalaástandi en komist óvirk T-fruma í snertingu við vaka, þ.e. efni sem vekur ónæmissvar, sem hún hefur viðtaka gegn á yfirborði sínu, binst hún vakanum um viðtakann og drepur hann. Til þess að þetta gerist þarf T-fruman þó fyrst að næmast. Vísindamennirnir komust að raun um að einn af fyrstu viðtökunum sem T-fruman getur bundist er D-vítamínviðtaki, sem bindur D-vítamínið til þess að virkja tiltekinn erfðavísi sem vekur T-frumurnar úr dvalanum. Ef ekkert D-vítamín væri að finna í blóðinu gætu T-frumurnar ekki orðið virkar.
„Það kom okkur á óvart að erfðavísirinn sem vekur T-frumurnar úr dvalanum skuli einungis virkjast ef D-vítamín er fyrir hendi í nægilegu magni“, sagði Geisler.
D-vítamínið er með öðrum orðum eins konar rafgeymir fyrir T-frumurnar og jafnframt forsenda þess að þær geti ráðist til atlögu. Þessi nýja vitneskja skýrir enn frekar hvernig D-vítamínið starfar í líkama okkar. Vitað var fyrir að vítamínið ætti stóran þátt í að hafa hemil á ónæmiskerfinu til þess að það missi ekki stjórn á sér í líkamanum, sem leitt gæti til sjálfsofnæmissjúkdóma í líkömum okkar. Á allra síðustu árum hefur enn fremur verið sýnt fram á að vítamínið geti átt þátt í að verja okkur gegn sykursýki 1 og 2, krabbameini, mænusiggi og geðrænum kvillum á borð við geðklofa og þunglyndi.
Svo virðist sem engin takmörk séu fyrir jákvæðum eiginleikum D-vítamíns. Hvernig skyldi svo standa á því að um það bil helmingur manna er með of lítið af D-vítamíni í blóðinu úr því að um er að ræða þvílíkt undraefni sem á svo stóran þátt í jafn fjölhæfri og lífsnauðsynlegri líkamsstarfsemi og raun ber vitni? Vísindamenn telja að sívaxandi D-vítamínskortur eigi ekki hvað síst rætur að rekja til tíðra aðvarana gegn geislum sólar. Vitað er að of mikil sól getur haft í för með sér húðkrabbamein en ýmislegt virðist hins vegar benda til þess að við fáum ekki nægilega sól á kroppinn.
D-vítamínskortur gerir einkum vart við sig á veturna, sem er í samræmi við litla sólarglætu hér á norðurhjara veraldar á veturna. Á sumrin nægir 20 mínútna útivera í sól til að hlaða algerlega upp D-vítamínforðabúrin, en það magn svarar til 250 míkrógramma. Ef ætlunin væri að fá sama magn á annan hátt en frá sólinni þyrftum við að innbyrða eitt kíló af laxi, 50 glös af mjólk eða 50 fjölvítamíntöflur, sem er fimmtíufaldur skammtur miðað við þau fimm grömm á dag sem yfirvöld margra ríkja mæla við að við fáum daglega.
Er þá einnig hægt að fá of mikið D-vítamín? Rannsóknir hafa leitt í ljós að fullorðnum einstaklingi er óhætt að taka inn meira en 1000 míkrógrömm áður en hann fer að kasta upp, fær höfuðverk eða hjartaóþægindi. Hins vegar er þörf fyrir fleiri rannsóknir sem geta leitt í ljós allar hugsanlegar aukaverkanir sem fylgt geta of mikilli inntöku og fyrir vikið eru yfirvöld treg í tilmælum sínum. Mjög margir vísindamenn eru þó þeirrar skoðunar að ráðleggja eigi fólki að taka inn stærri skammt af D-vítamíni en tíðkast í dag og byggja þeir þá skoðun sína á mörgum rannsóknum sem leitt hafa í ljós ágæti vítamínsins. Carsten Geisler er þeirrar skoðunar að huga þurfi vel að þeim almenna D-vítamínskorti sem hann segir hrjá hátt hlutfall fólks í dag.
„Við vitum enn ekki hversu hátt hlutfall af D-vítamíni í blóði er ákjósanlegast til að verja okkur gegn sjúkdómum og sýkingum, en hitt er þó vitað að jafnvel fullorðið fólk hefur gagn af að taka inn D-vítamín sem bætiefni í fyrirbyggjandi skyni“, segir hann.
