Þú þekkir til manns sem beitir konur líkamlegu og andlegu ofbeldi. Hann er kannski myndarlegur, og úr fjarlægð hefur hann ákveðinn sjarma. Svo fréttir þú af ofbeldi og ofsóknum hans gegn konum. Ekki bara einni konu heldur mörgum. Hvað hugsar þú? Var hann með áfengisvandamál, eða voru þessar konur kannski geðveikar eða óvenjulega pirrandi? Gæti þetta verið ýkjusaga frá sturluðum femínistum?
Þessu hefur Bryndís Ásmundsdóttir söng- og leikkona velt talsvert fyrir sér. „Hvers vegna segjum við seint og illa frá. Það er engu líkar en að við göngum í gegnum eins konar þöggunarþjálfun frá unga aldri. Það er visst ofbeldi falið í því. Við hvetjum litla krakka til að segja frá, svo þegar þau eldast eiga þau ekki að vera með of mikið vesen því það gera bara klöguskjóður. Svo á fullorðinsárum hættum við á að vera kallaðar kjaftatíkur eða eitthvað þaðan af verra.“
Hún segir að það sé bara víst okkar að tala um ofbeldi og segja frá. „Þó að fyrstu viðbrögð séu að þegja og rugga ekki bátnum er það skylda okkar. Ef við þegjum erum við að samþykkja ofbeldið.“
Bryndís bjó um þriggja ára skeið í ofbeldissambandi og upplifði að sögn allar tegundir ofbeldis. Nokkur ár eru síðan sambandinu lauk – en afleiðingarnar eru langvarandi. „Fyrst um sinn var ég dauðhrædd – hann ofsótti mig, og hræðslan gerði mig reiða. Ég þráði að ná mér niðri á honum með einhverjum hætti. Það geri ég ekki lengur.“
Bryndís segir skömmina sem fylgir þolendum ofbeldis hamlandi. „Skömmin hindrar mann bæði í að segja frá og að komast burt. Hún hverfur hins vegar með hverju orði sem ég tala um ofbeldið.“
Bryndís ákvað að byrja að tala um ofbeldið. Hún hefur unnið með sögu sína með leikhópi, í uppistandi og nú síðast í fyrirlestrum fyrir nemendur í sálfræði í Háskólanum í Reykjavík.
„Gerandinn minn hringdi um daginn og bað mig að vera ekki að gaspra um sig úti um allt. Ég nefni hann þó aldrei á nafn í frásögn minni.“
En af hverju talar konan svona mikið um þennan skelfilega tíma í lífi sínu?
„Ég þekki líkamlegt ofbeldi og andlegt ofbeldi – ef ég set þetta tvennt á vogarskálar – lemdu mig þá frekar. Marblettir fara og sár gróa, en andlega meinið er svo langvarandi og hvað ætla ég að gera við það. Mín leið er að tjá mig. Ég áttaði mig á því að með því að þegja var ég að gefa gerandanum söguna, því hann talar um mig og segir sína útgáfu. Útgáfu sem snýst mikið um hvað ég sé geðveik og ómöguleg í sambúð. Því meira sem við þegjum, því meira erum við að gefa gerandanum söguna. Í mínu tilfelli er ég að taka mér eignarrétt á sögunni minni – ég segi mína sögu hvenær sem mig lystir og hvar sem ég vil, og ég get lofað því að ég er ekki að ljúga neinu.“
En símtalið frá gerandanum hreyfði við Bryndísi. Líkt og önnur símtöl, tölvupóstur, SMS-skilaboð og athugasemdir frá honum augliti til auglits. Það gerist ennþá – þó að tíminn hafi liðið og hún sé komin áleiðis í úrvinnslu afleiðinganna.
„Ég fann að hugurinn fór beint í gamla farið – ég var undir eins byrjuð að efast um sjálfa mig. Þetta er endalaus vinna því hann var búinn að mata mig svo lengi á því að ég hefði rangt fyrir mér og að minni dómgreind væri ekki treystandi. Svona skilaboð fara inn í kroppinn og verða hluti af kerfinu og það tekur langan tíma að skola þau út. Efinn greip mig strax – er ég kannski bara svona biluð? Sem betur fer er ég orðin það sterk að ég sá þetta gerast og gat gripið mig í vitleysunni og dregið mig beint niður á jörðina aftur.“
Hún er ekki að vonast til að ná fram hefndum gagnvart ofbeldismanninnum með því að opna sig um sína hlið málsins.
„Markmið mitt er ekki að hanka hann á þessu. Ég segi frá því það er hluti af minni heilun og mínum bata. Það er ótrúlegur munur á því og á að hugsa „djöfull skal ég hefna mín“, líkt og ég gerði stundum áður. Ef ég get hjálpað einhverjum með því að miðla minni reynslu er ég þakklát og glöð – þá er markmiði mínu náð.“
Hvernig skyldi hafa verið fyrir Bryndísi að standa frammi fyrir sálfræðinemum í Háskóla Reykjavíkur og segja þar sögu sína. Hún er ekki með gráðu í ofbeldisfræðum en er manneskja með reynslu.
„Mér hefur verið tekið afskaplega vel. Það er gott fyrir nemendur sem eyða langmestum tíma í námi sínu í að lesa bækur og niðurstöður rannsókna, að hafa kjötstykki fyrir framan sig – lifandi þolanda ofbeldis og heyra beint frá hennar munni hvaða afleiðingar ofbeldi hefur. Ég dreg ekkert undan í frásögninni og verð alveg blóðheit – því mér er hjartans mál að þolendur mæti skilningi þegar þeir leita til fagaðila.“
Bryndís miðlar reynslu sinni til verðandi fagaðila – en hún hefur líka nýtt hana í listsköpun. „Þó að það hljómi kannski öfugsnúið hef ég líka sagt frá ofbeldinu og fengið fullan sal af fólki til að hlæja. Stundum voru ástæður ofbeldisins svo út úr kortinu fáránlegar að frásögn í uppistandi meikar fullkominn sens.“
Margir sem eiga svipaða sögu og Bryndís nota hugbreytandi efni – til dæmis róandi lyf og áfengi – fólk drekkur til að flýja sársaukann og meika lífið.
„Ég tók ákvörðun um að hætta að nota áfengi til að deyfa sársaukann. Ég reyndi lengi vel að nota það til að finna svörin, en ég var farin að missa stjórn á lífi mínu og áfengið farið að taka yfir. Í minni edrúmennsku hef ég áttað mig á að alkóhólisminn byrjaði ekki bara skyndilega eftir ofbeldissambandið. Mín ofbeldissaga er lengri en það – til að mynda varð ég fyrir miklu ofbeldi 14 ára gömul þegar mér var nauðgað og ég afmeyjuð. Ég kem líka úr alkóhólískri fjölskyldu, svo þetta er samspil margra þátta.“
Bryndís er þekkt í þjóðfélaginu sem og í einum fyrirlestrinum í HR var hún spurð hvort hún væri ekkert hrædd um að ofbeldismaðurinn mundi bregðast illa við því að hún segði sögu sína opinberlega. „Í dag get get ég sagt nei ég er það ekki. En það er mjög stutt síðan ég var skíthrædd við það – enda sat hann um heimili mitt og hótaði mér ýmsu illu. Ef ég ætla að taka mér það leyfi til að segja mína sögu dettur mér ekki í hug að banna honum að segja sína útgáfu. Ef ég væri hrædd við að segja mína sögu – þá væri eitthvað bogið við hana. Ég held mig í sannleika og heiðarleika og er þess vegna ekki hrædd.“
