NÝTT Í BÍÓ

Leikstjóri: Lynne Ramsay
Framleiðendur: Rosa Attab, Pascal Caucheteux, Lynne Ramsay
Handrit: Lynne Ramsay
Aðalhlutverk: Joaquin Phoenix, Alessandro Nivola, Ekaterina Samsonov

Í stuttu máli: Athyglisverð, faglega gerð og á margan hátt umræðuverð saga um tilvistarkreppu uppgjafarhermanns.

You Were Never Here tekur öðruvísi vinkil á tvo kunnuglega geira, fyrst og fremst hefndartryllinn og harðsoðnu rökkurmyndina („film noir“). Í slíkum myndum er yfirleitt hart ofbeldi fléttað við eins konar spæjarasögu, nema hér er komin mynd sem nálgast hið hrottalega með bítandi og óvenjulegum hætti – og að sama skapi skiptir söguþráðurinn óskaplega litlu máli.

Myndin snýst um andrúmsloft, geðshræringu og ekki síst andlegt ástand burðarpersónunnar sem túlkuð er með eldfimum hætti af Joaquin Phoenix. Mætti jafnvel segja að hann hafi sjaldan eignað sér eina kvikmynd svona áreynslulaust og án aðstoðar. Sagan hvílir öll á herðum hans.

Best skal lýsa You Were Never Really Here sem sturlaðri karakterstúdíu, sem skoðar sektarkennd, einangrun og innlausn í sögusviði sem hentar klassískum reifara en snýr væntingum á hvolf. Myndin er lauslega byggð á samnefndri bók eftir Jonathan Armes og fjallar um uppgjafarhermanninn og leigumorðingjann Joe (Phoenix) sem fær það verkefni að elta uppi unga þrettán ára stúlku og bjarga henni frá kynlífsþrælkun, sama hvaða brögðum þarf að beita.

Allt við uppsetningu myndarinnar gefur upp kunnuglegan keim, en leikstýran Lynne Ramsay nýtir hvert tækifæri til þess að flytja söguna í aðrar áttir en uppskriftin kallar eftir – bæði djarfar og á tíðum meinfyndnar. Þegar við kynnumst Joe er áfallastreituröskun hans komin á fullt vald. Hann situr með plastpoka yfir hausnum og er haldinn sjálfsmorðshugleiðingum, en fljótlega komumst við að því hversu stór hluti það er af daglegu ferli mannsins sem á ýmislegt óuppgert við fortíð sína og núverandi atvinnu.

Með prófíl aðalpersónunnar sækir Ramsay í takta sem á tíðum minna á nýstárlegri útgáfu af Taxi Driver en eyðir engu púðri í eftirhermur frekar en óþarfar eyðufyllingar. Hún beitir myndmáli frásagnarinnar eins og fagmaður og útbýr hálfdraumkennda en óhuggulega stemningu, en þar er úthugsuð kvikmyndataka frá Tom Townend og þrælgóð tónlist Jonny Greenwood mikilvægt hráefni samanlagt.

Verður að segjast að Ramsay hefur sterka, flotta rödd sem gerir hana að einni þeirra athyglisverðustu í faginu í dag, með aðeins fjórar kvikmyndir að baki en allar vandaðar (þá sérstaklega Ratcatcher og We Need to Talk About Kevin) og hver á sinn hátt bitastæð. Samvinna Ramsay með leikurum sínum ber merki um óheflað traust og berskjaldaða einlægni, sem skín einmitt frá fámálum en öflugum leik Phoenix. Óróleiki hans smitast yfir á áhorfandann.

Óróleiki þessi er ef til vill betur sniðinn fyrir áhorfendur sem horfa ekki bara á kvikmyndir sér til afþreyingar en ringulreið aðalmannsins flýgur í hverri senu, dáleiðir og grípur ef viðkomandi er klár í svona abstrakt ferðalag. Það er vel þess virði.