Við Ásvallagötu 8 í miðbæ Reykjavíkur stendur hvítt, tæplega þrjú hundruð fermetra einbýlishús. Húsið var reist árið 1926. Það lifir í hjörtum margra kvikmyndaáhugamanna og vakti mikinn óhug hjá stórum hluta landsmanna á níunda áratugnum, en segja má að það hafi verið skærasta stjarnan í kvikmyndinni Húsið – Trúnaðarmál sem leikstýrt var af Agli Eðvarðssyni.
Kvikmyndin var gefin út árið 1983 og er fyrst íslenskra hrollvekja í flokki svonefndra „geiramynda“. Hrollur myndarinnar byggist á dulmögnuðu andrúmslofti, flöktandi skuggum og undarlegum draumum. Sagan segir frá Pétri og Björgu, ungu pari sem flytur inn í gamalt hús í Reykjavík. Fljótlega fara undarlegir hlutir að gerast.
„Við vildum gera borgarmynd,“ segir Egill í samtali við DV. „Á þessum tíma var ekki búið að gera margar íslenskar kvikmyndir en allar áttu það sameiginlegt að vera teknar upp utandyra og sáust yfirleitt hestar í þeim öllum. Við vildum sýna að það þyrfti ekki að fara út á „location“ til þess að gera kvikmynd hér á landi. Við settum okkur þá reglu að það væri bannað að vera með landslög eða hesta á tökustað.“
Þau Lilja Þórisdóttir og Jóhann Sigurðsson fóru með aðalhlutverkin en þau voru bæði nýgræðingar í leiklist þegar tökur fóru fram. Jóhann og Lilja leika Pétur og Björgu. Hann er tónlistarmaður og hún kennari í skóla fyrir heyrnarlausa. Skömmu eftir að parið flytur inn verður Björg vör við drungalegar raddir í fyrstu og síðan stigmagnast óhugnaðurinn.
„Öll myndin var í rauninni áskorun fyrir alla aðstandendur myndarinnar. Við vildum kanna hvort við gætum gefið út frambærilega mynd þar sem myndavélin væri sögumaðurinn,“ segir Egill og bætir við að einn af sínum uppáhaldsþáttum við gerð myndarinnar hafi verið kvikmyndatakan og er hann stoltur af henni enn í dag.
Egill skrifaði handritið með Birni Björnssyni og Snorra Þórissyni, en hver þeirra gegndi fleiru en einu hlutverki í framleiðslunni. Björn var hönnuður leikmyndar og sá Snorri um stjórn kvikmyndatöku ásamt klippingu með Agli. Stór hluti myndarinnar var tekinn í Reykjavík. Auk þess fóru tökur fram í Keflavík, á Húsavík og í Vínarborg. Mikil vinna var lögð í undirbúning myndarinnar, þar sem meðal annars var byggð gríðarstór leikmynd en sá hluti var allur tekinn í stúdíói. Egill tekur fram að Húsið hafi verið fyrsta íslenska kvikmyndin sem tekin var upp í stúdíói.
Segja má að Húsið sé fyrsta mynd sinnar tegundar á ýmsum sviðum, eins og með því að vera fyrsta og eina kvikmyndin frá Íslandi þar sem persónur tala með íslensku táknmáli. Enn fremur er þetta fyrsta íslenska kvikmyndin sem notaðist við áhættuleikara í tökum og sú fyrsta til þess að vera hljóðunnin í Dolby-Stereo.
Háar væntingar og týndu eintökin
Hrollvekja Egils og félaga kostaði fjórar milljónir króna á sínum tíma og þurfti um 60 þúsund áhorfendur til að framleiðslan myndi standa undir kostnaði. Það þýddi að fjórði hver Íslendingur myndi kaupa sér miða á myndina.
Aðstandendur urðu rólegir við fyrstu sýningarhelgi Hússins en þá voru strax yfir tíu þúsund manns sem sáu hana og var reglulega fullt út að dyrum í þeim kvikmyndahúsum sem sýndu hana. Myndin sló í gegn og þegar talið var upp úr kössunum kom í ljós að 80 þúsund höfðu keypt sér miða.
Egill bendir á að sjaldgæft sé í dag að hryllingsmyndir nái slíkum vinsældum. „Það var yfirleitt fullt hús um helgar og oft þúsund miðar seldir fram í tímann,“ segir hann og minnist þeirra tíma þegar hann kíkti í kvikmyndahús borgarinnar um helgar til þess að sjá hvernig salurinn upplifði myndina. „Í flestum tilfellum hló fólk á réttum stöðum, því var brugðið, öskraði og svo kom kannski dauðaþögn.“
Hafa sögur gengið að börn á níunda áratugnum hafi sérstaklega fundið fyrir öflugum áhrifum af húsinu draugalega og átt erfitt með svefn. Þess má geta að í dag er Húsið – Trúnaðarmál hvergi fáanleg í stafrænum eintökum, sem sumir kvikmyndaspekúlantar segja að sé draugagangi líkast að myndin hafi nánast gufað upp. Leikstjórinn tekur undir það.
Tæknibilanir og draugagangur
„Við létum reyndar gera þessa mynd upp og hún var endurunnin í stafrænu formi,“ tekur Egill fram spurður um hvort hafi einhvern tímann komið upp að gefa myndina út á ný, en því getur Egill ekki svarað. „Það er reyndar gaman að segja frá því að við fengum sýningu fyrir starfsfólk og leikara myndarinnar í Álfabakka. Þá var allt önnur mynd sem við sáum heldur en sú sem við gerðum, okkur til mikillar gleði,“ bætir hann við. „Hún er mikið barn síns tíma, þessi mynd, og það eru nokkrir hlutir tengdir henni sem mér þykir mjög vænt um.“
Egill hefur staðfest að efni myndarinnar byggist ekki aðeins á dularfullum atvikum, heldur kom ýmislegt dularfullt upp þegar myndin var í vinnslu. Við samsetningu myndar var einn kafli sem kom ekki fram á sýningu. Sú sena var vitnun í miðilsfund en við rennsli filmunnar stöðvuðust tækin og mynd datt út en hljóðið hélt áfram. Það sama varð upp á teningnum í myndinni þegar einnig var fjallað um trúarleg atriði.
Flúðu eftir nokkra mánuði
„Þarna var mjög laglegt hús sem við gerðum ljótt,“ segir Egill um húsið á Ásvallagötunni. „Eigendurnir leyfðu okkur að mála tvær hliðar upp á nýtt. Það stóð þarna hvítt og fínt en við vildum hafa það grátt og ljótt.“
Jóhann Páll Valdimarsson, sem stýrði Forlaginu og JPV í fjölda ára, er fyrrverandi eigandi hússins. Hann lánaði Agli það í tökur. Jóhann Páll bjó þar ásamt eiginkonu sinni, Guðrúnu Sigfúsdóttur. Í samtali við DV segir Jóhann Páll: „Konan mín hefur alltaf talað um að það væru vondir andar í húsinu en ég reyni að leiða drauga hjá mér,“ segir hann. Jóhann og Guðrún lánuðu hópnum heimilið á meðan þau fóru í frí til Bandaríkjanna.
Þau hjón bjuggu á Ásvallagötunni í tæp fimm ár og segir Jóhann Páll að Egill og félagar hafi hrifist svo mikið af húsinu á sínum tíma að annað kæmi ekki til greina en að nota það fyrir kvikmyndina, en sögusagnir um draugagang hefðu ekki sakað upp á andrúmsloftið að gera.
Nú er Árni Oddur Þórðarson, forstjóri Marel, búsettur í hinu meinta draugahúsi með fjölskyldu sinni og hefur gert í 14 ár. Bendir það til þess að friður hafi ríkt í húsinu og að draugagangurinn hafi mögulega yfirgefið húsið með stafrænu öldinni.
