Íslensk kvikmyndagerð á sér stutta en áhugaverða sögu. Aðeins tæplega fjörtíu ár eru síðan framleiðsla á íslenskum kvikmyndum fór að taka almennilega við sér og íslenskar myndir að koma reglulega fyrir augu kvikmyndaunnenda. Á nýju árþúsundi hefur íslensk kvikmyndagerð blómstrað, íslenskar myndir náð máli og notið virðingar víða um heim. Nú er kominn tími til að líta yfir farinn veg og hefur DV fengið 18 sérfræðinga til að velja bestu íslensku bíómyndina frá upphafi. Á Topp 11 listanum er tíu myndir eftir karlleikstjóra en aðeins einni mynd er leikstýrt af konu, elsta myndin er 35 ára en tvær nýjustu eru frá árinu 2015, þrjár af ellefu bestu myndunum eru byggðar á skáldsögum, Dagur Kári leikstýrir tveimur myndum á listanum en Friðrik Þór á flestar, þrjár talsins.

10–11. sæti – Englar alheimsins (2000)

Þessi kvikmynd Friðriks Þórs Friðrikssonar er byggð á samnefndri bók Einars Más Guðmundssonar um glímu bróður hans við geðhvarfasýki. Bókin fékk á sínum tíma Menningarverðlaun DV og Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs og hefur æ síðan verið ein vinsælasta skáldsaga landsins. Í mynd Friðriks Þórs leikur Ingvar E Sigurðsson Pál, ungan og hæfileikaríkan mann sem missir smám saman tökin á lífi sínu og er sendur á Klepp þar sem fyrir er skrautlegt persónugallerí. Þrátt fyrir erfiðleikana myndast sterk vináttubönd meðal vistmannanna á geðsjúkrahúsinu.

Myndin hjálpaði til við að draga upp á yfirborðið umræður um einn jaðarsettasta hóp íslensks samfélags, geðveika, auk þess að varpa ljósi á mismunandi birtingarmyndir andlegra veikinda – sem er svo snilldarlega fangað í orðatiltæki úr bókinni: „Kleppur er víða.“ Hljómsveitin Sigur Rós gerði magnaða tónlist fyrir myndina, einmitt á sama tíma og sveitin var að öðlast heimsfrægð fyrir plötuna Ágætis byrjun.

10–11. sæti – Hrafninn flýgur (1984)

Hrafninn flýgur er þriðja kvikmynd Hrafns Gunnlaugssonar í fullri lengd og fyrsta víkingamyndin sem hann gerði – en slíkar myndir áttu eftir að eiga hug hans allan á næstu árum. Jakob Þór Einarsson leikur Írann Gest sem fer til Íslands til að hefna sín á víkingum sem myrtu foreldra hans og rændu barnungri systur. Myndin hefur verið notuð í kennslu víða á Norðurlöndum og því geta margir Skandinavar þulið upp fleygar línur úr myndinni og þá allra helst: „Þungur hnífur“.

„Ein sú fyrsta og enn ein sú besta,“ segir Valur Gunnarsson, rithöfundur og kvikmyndagagnrýnandi. „Fyrsti íslenski víkingavestrinn segir einfalda sögu um hefnd en með tvisti sem Hollywood á erfitt með að toppa. Og hún snýr Íslandssögunni á haus, við erum jú ekki bara afkomendur kónga heldur líka þræla. Hefur elst undarlega vel, fyrir utan tónlistina. Kannski hefur enginn hér lagt í að gera víkingamyndir eftir Hrafn vegna þess hve erfitt er að stíga út úr skugga hans.“

Arnar Elísson kvikmyndafræðingur telur myndina einnig eina þá bestu í íslenskri kvikmyndasögu: „Besta víkingamynd allra tíma er íslensk og kom út árið 1984. Hrafninn flýgur er íslenskur vestri um mann sem ferðast til Íslands til þess að hefna dauða foreldra sinna. Hrafninn flýgur er gerð með innblæstri frá japönsku samúræjamyndum Akira Kurusawa og ítölsku spagettívestrum Sergio Leone. Hrafn Gunnlaugsson er augljóslega að herma eftir sínum uppáhaldskvikmyndum og það skilar sér á tjaldið með ofursvölum persónum og spennandi söguþræði. Myndin lítur rosalega vel út, það er uppreisnarfílíngur í Hrafni sem kýs stíl í stað sögulegrar nákvæmni. Það er óhugsandi að nokkur geti gert víkingamynd í dag án þess að verða fyrir áhrifum frá Hrafninn flýgur.“

9. sæti – Með allt á hreinu (1982)

Eina tónlistarmyndin á Topp 11 listanum er Stuðmannamyndin Með allt á hreinu, ein ástsælasta gamanmynd íslenskrar kvikmyndasögu. Myndin naut fádæma vinsælda í kvikmyndahúsum eftir að hún var frumsýnd í desember 1982 – og hefur oft verið kölluð vinsælasta íslenska bíómyndin. Myndin fjallar um hljómsveit sem vegna ósættis klofnar í tvær kynjaskiptar fylkingar sem ferðast í kjölfarið um Ísland og keppast um hylli þjóðarinnar. Þetta er „feel-good“ tónlistargamanmynd sem aldrei virðist úreldast. Ekki aðeins sívinsæl popplögin sem heyrðust fyrst í myndinni heldur fjölmargar persónur og brandarar hafa lifað með þjóðinni æ síðan, til að mynda var „Inn, út, inn, inn, út,“ valinn besti frasi íslenskrar kvikmyndasögu á Edduverðlaunahátíðinni 2014.

„Fyrir utan stórkostleg tónlistaratriði og skemmtilega karaktera þá er hér um að ræða bestu íslensku vegamyndina,“ segir Helga Rakel Rafnsdóttir kvikmyndagerðarkona. „Hún er full af fjöri og hressandi ungæðishætti auk þess sem allt flæði í henni er sérlega gott, aldrei dauður punktur. Það hlýtur að vera gæðamerki að maður nenni að horfa á kvikmynd aftur og aftur, og það áratugum síðar.“

8. sæti – Hrútar (2015)

Kvikmyndin Hrútar eftir Grím Hákonarson var fyrsta íslenska myndin til að hljóta stór verðlaun á kvikmyndahátíðinni í Cannes þegar hún hlaut Un Certain Regard, verðlaun sem eru ætluð sérstaklega frumlegum og óvenjulegum kvikmyndum. Myndin fjallar um tvo sauðfjárbændur á sjötugsaldri sem búa hlið við hlið í afskekktum dal á Norðurlandi en talast ekki við.

„Kvikmyndin Hrútar eftir Grím virðist einföld við fyrstu sýn, en í henni má finna dýpri tengingar þegar grannt er skoðað,“ segir Oddný Sen kvikmyndafræðingur. „Hún lýsir tveimur andhetjum á listavel gerðan hátt, andhetjum sem virðast að einhverju leyti standa utan við raunveruleikann, en sýna ást bóndans á búfénaði sínum og ævistarfi. Magnað lokaatriðið tengir áhorfandann við heim töfra og lýsir kærleika sem á einhvern hátt verður alheimslegur.“

Tómas Valgeirsson, kvikmyndagagnrýnandi Fréttablaðsins, segir einnig að allt umtalið og verðlaunahlassið sé vel verðskuldað: „Ekki er það síður vegna þess að þeir Siggi Sigurjóns og Teddi Júl eru geysilega sterkir saman sem sauðbændabræður sem hafa ekki spjallað í um það bil 40 ár. Hvert augnaráð leikaranna kemur einhverju til skila og nýtast þau sem innri rödd karaktera oft, enda fámál en kuldalega afslöppuð saga sem fjallar einmitt um tengingarleysi, biturleika og þrjósku. Húmorinn kemur hér allur frá karakterunum og tónninn léttur en tragískur. Hrútar er svo sem ekki allra en hún einbeitir sér sterkt að því sem hún hefur og af mikilli sál. Óaðfinnanleg tæknivinnsla og klisjulaus framvinda innsiglar svo dílinn.“