Tuttugu nýjar myndir verða frumsýndar á heimildamyndahátíðinni Skjaldborg sem fer fram í ellefta sinn á Patreksfirði um hvítasunnuhelgina í byrjun júní. Viðfangsefnin eru jafn fjölbreytt og myndirnar eru margar: þjóðbúningar og flóttamenn, afreksfólk og venjulegir Íslendingar, sjálfbærni og smábæjarlíf.

„Það var algjör metaðsókn í að fá að sýna á hátíðinni í ár – við höfum aldrei þurft að hafna svona mörgum myndum. Það er magnað að sjá gróskuna, bæði í nálgun og efnistökum,“ segir Helga Rakel Rafnsdóttir, kvikmyndagerðarkona og einn skipuleggjenda hátíðarinnar sem verður sérstaklega vegleg í ár og uppfull af nýjungum.

Einstök stemning

Skjaldborg var fyrst haldin árið 2007 þegar hópur áhuga- og kvikmyndagerðarfólks úr Reykjavík hafði frumkvæði að því að halda heimildamyndahátíð í Skjaldborgarbíóinu á Patreksfirði. Heimamenn tóku vel í framtakið og hafa alla tíð tekið virkan þátt, meðal annars hefur kvenfélagið alltaf boðið í plokkfiskveislu og Lionsklúbburinn í bænum tók sig til og safnaði fyrir fullkomnu stafrænu sýningakerfi fyrir Skjaldborg.

„Þetta er mjög falleg hátíð. Það er svo góð stemning og mikil samvinna milli heimamanna og aðkomumanna úr 101 Reykjavík,“ segir Helga Rakel sem hefur sjálf mætt árlega frá árinu 2008 þegar hún frumsýndi heimildamynd sína Kjötborg á hátíðinni.

„Þetta er eins og ættarmót eða uppskeruhátíð heimildamyndagerðarmanna. Fólk miðar við að frumsýna myndina sína á Skjaldborg áður en það reynir að koma henni lengra. Fólk úr öðrum kimum kvikmyndagerðar kemur svo líka til að fá innblástur.“

Þó að heimildamyndirnar séu aðalatriðið þá er það þó ekki síst náin og persónuleg stemningin með öllum sínum föstu liðum og sérkennilegu hefðum sem gerir það að verkum að fólk kemur aftur og aftur á Skjaldborg: fiskveisla, sundlaugarferðir, skrúðganga, limbókeppni og lokaball – en í ár verður það hljómsveitin FM Belfast sem leikur þar fyrir dansi.

Blinda, þjóðbúningar og smábær

Meðal lengri mynda sem verða frumsýndar á hátíðinni í ár má nefna mynd Kristjáns Loðmfjörðs Blindrahundur, sem fjallar um vin hans og kollega Birgi Andrésson myndlistarmann. Báðir foreldrar Birgis voru blindir og ólst hann því upp við ansi sérstakar aðstæður og átti þessi bakgrunnur eftir að hafa mikil áhrif á myndlistarsköpun hans síðar á lífsleiðinni. Önnur mynd sem margir hafa beðið eftir er Vopnafjörður eftir Körnu Sigurðardóttur, en undanfarin ár hafa hún og samstarfsmaður hennar, Sebastian Ziegler, fylgst náið með daglegu lífi og samfélagi fólks á Vopnafirði. Þá frumsýnir Ásdís Thoroddsen nýja mynd um íslensku þjóðbúningana, en myndin nefnist Skjól og skart – handverk og saga íslensku búninganna.

Í ár verða í fyrsta skipti veitt sérstök dómnefndarverðlaun á hátíðinni en hingað til hafa aðeins verið veitt áhorfendaverðlaunin Einarinn þar sem gestir hátíðarinnar hafa valið sigurvegarann í lýðræðislegri kosningu. „Við viljum að þetta sé bæði hátíð fyrir almenning og hátíð fyrir fagfólk. Þetta á að endurspeglast í þessum tveimur ólíku verðlaunum,“ segir Helga Rakel.

Auk hinna tuttugu fullbúnu heimildamynda verða níu verk í vinnslu sýnd en þann lið segir Helga vera sérstaklega mikilvægan. „Þarna fær fólk viðbrögð við því sem það er að gera. Það eru engir fjárfestar þarna, þetta er bara samtal við kollega og fyrst og fremst hvatning. Það er líka þannig fólk sem mætir, að það hafa allir áhuga á því sem hinir eru að gera.“

Heiðra frumkvöðla í vídeólist

Heiðursgestir hátíðarinnar í ár eru Vasulka-hjónin, Steina og Woody, en í um hálfa öld hafa þau unnið brautryðjandastarf í myndbanda- og margmiðlunarlist. Áhrif þeirra og mikilvægi í myndlistarheiminum eru óumdeild, en af hverju er heimildamyndahátíð að heiðra þetta fólk sem kemur úr heimi myndlistarinnar?

„Í fyrsta lagi gerði Woody nokkrar heimildamyndir á Íslandi, en þessar myndir munum við sýna á hátíðinni, til dæmis eina um Hvalstöðina. Ef þær hafa einhvern tímann verið sýndar opinberlega á Íslandi þá er að minnsta kosti orðið mjög langt síðan!

Í öðru lagi þá nærast ólík listform hvert á öðru og það mætti svo sannarlega vera meira samtal, til dæmis milli myndlistar og kvikmyndagerðar. Ég held að ein ástæðan fyrir of litlu samtali þarna á milli sé að þetta er ekki kennt við sama skóla, ef við værum með litla kvikmyndadeild við Listaháskólann myndi þetta vafalaust smitast á milli. Margir íslenskir kvikmyndagerðarmenn hafa hins vegar ekki hugmynd um hver Steina og Woody eru, hafa ekki haft vit á því eða hreinlega yfirsést að opna augun fyrir þeim og gera þau að okkar arfleifð líka. Því það sem þau hafa verið að gera er nefnilega alveg jafn mikil grasrótarkvikmyndagerð og grasrótarmyndlist.“

Auk sýninga á myndum eftir Vasulka-hjónin í Skjaldborgarbíói og masterclass í kjölfarið verða fleiri myndbandsverk þeirra sýnd í nýju listamannarými sem tilheyrir húsinu Merkisteini – en rýmið nefnist einfaldlega Húsið og er í eigu Arons Inga Guðmundssonar og Julie Gasiglia.