Segja börnin hraustari, borða betur og sofa betur á vegan fæði
DV hafði samband við veganforeldra til að fræðast betur um veganisma og hvernig er að vera veganforeldri. Blaðamaður ræddi við Önnu Karen Kolbeins og Jónínu Ásdísi. Þær eru báðar vegan, tveggja barna mæður og eiga veganbörn. Börn Önnu Karenar hafa verið vegan síðan sumarið 2016. Yngri drengur Jónínu hefur verið vegan frá fæðingu og sá eldri borðaði fisk, ost og egg frá fæðingu til 21 mánaðar aldurs, síðan þá hefur hann verið vegan. Anna Karen og Jónína voru sammála um að bæði heilsu þeirra og barnanna hafi orðið mikið betri eftir að þau urðu vegan. Báðar eiga þær barn sem var með exem, sem hvarf eftir að þær tóku mjólkurvörur úr fæðu barns síns. DV spurði Önnu Karen og Jónínu einnig algengra spurninga sem veganforeldrar fá oft að heyra, eins og hvaðan börnin fá næringu.
Anna Karen Kolbeins er 24 ára námsmaður og móðir. Hún og unnusti hennar, Kjartan Jónsson, urðu vegan fyrir tveimur árum. Saman eiga þau tvö börn, Anitu Rós, sem verður fimm ára í ágúst, og Frey, sem verður þriggja ára í febrúar. Anita Rós og Freyr eru bæði vegan. Anna Karen segist finna mikinn mun á heilsu og hegðun barna sinna eftir að þau urðu vegan. Hún segir þau sofa betur og líða betur.
Hvað kom til að börnin urðu vegan?
„Fyrst um sinn voru það ég og Kjartan sem vorum vegan, enda vorum við að fikra okkur áfram í þessu. Börnin urðu ekki alveg strax vegan. Það leið ekki á löngu þar til þau urðu alveg vegan heima og á leikskólanum. Þegar maður er orðinn upplýstur um dýraiðnaðinn og þjáningu dýra er erfitt að horfa upp á börnin sín borða dýr og afurðir þeirra.“
Hvenær urðu börnin alveg vegan?
„Þau voru vegan heima hjá okkur og í fjölskyldumatarboðum þegar við höfðum verið vegan í tvo mánuði. En þau voru ekki vegan í leikskólanum. En svo bauð leikskólinn upp á veganvalkost fyrir þau stuttu fyrir sumarfrí 2016. Síðan þá hafa þau bæði verið vegan.“
Fannst börnunum það eitthvert mál?
„Nei. Börn eru fljót að venjast, þau aðlagast svo fljótt. Þau byrjuðu líka að borða mikið betur eftir að þau fóru á plöntumiðað fæði.“
Hefur veganfæðið haft einhver heilsufarsleg áhrif á þau?
„Já. Mér finnst þau sofa betur. Þau verða miklu minna veik, sjaldnar veik og í styttri tíma. Þegar Freyr var lítill þá var hann mikið eyrnabarn, hann var alltaf með slím í hálsinum, það fór ekki. En um leið og við tókum út mjólkurvörur hvarf það. Sömu sögu má segja um exemið hjá dóttur minni, það hvarf eftir að hún varð vegan. Þetta hefur bara haft góðar afleiðingar á þau.“
Hvernig tók fjölskylda ykkar í að börnin væru orðin vegan?
„Fyrst um sinn voru þau ekkert sérstaklega ánægð, þannig séð, en það var af því að þau þekktu ekki veganisma. Þau voru áhyggjufull fyrst og sögðu að börnin þyrftu kalk úr mjólk og prótein úr kjöti. Sem mér finnst að sjálfsögðu mjög eðlilegt þar sem við erum alin upp við þær upplýsingar. En með tímanum sáu þau hvað við vorum að elda og hvernig börnin voru að þrífast. Þau sjá nú að það eru ákveðnir hlutir, eins og kjöt og mjólk, sem maður þarf ekki og getur borðað annað í staðinn til að fá sömu næringarefni. Þau eru sjálf byrjuð að elda vegan og hafa enga fordóma gagnvart þessu.“
Eruð þið búin að eiga „samtalið“ við börnin. Vita þau af hverju þau borða ekki kjöt?
„Já. Dóttir mín er rosalega klár og skilur mikið. Fyrst um sinn töluðum við ekki ítarlega um þetta en útskýrðum fyrir henni að við værum vegan, sem þýddi að við borðuðum hvorki dýr né afurðir þeirra. Við sögðum henni að það væri í lagi ef aðrir væru ekki vegan og það skipti ekki máli, það sem skipti máli væri hvað við gerðum. Nú, þegar hún er að verða fimm ára, erum við byrjuð að útskýra meira fyrir henni, enda er hún orðin áhugasamari og forvitnari um veganisma. Við útskýrum fyrir henni að dýrin væru vinir okkar, og kjöt væri partur af dýri sem var lifandi og nú dáið. Ég veit að ég mun örugglega vera hengd fyrir þetta, en ég spurði hana hvort hún myndi borða kisurnar okkar og bar það saman við að borða til dæmis svín. Ég vil kenna henni að fyrir okkur er enginn munur á þessum tveimur dýrategundum. Mér finnst fólk ekki eiga að geta borðað eitt dýr en elskað annað. Ég er að reyna að sýna dóttur minni að þessi tegundarhyggja eigi ekki að eiga sér stað. Allavega ekki á okkar heimili. Hún skilur þetta mjög vel og er mjög stolt af því í leikskólanum að vera vegan. Við fræðum hana smám saman, en förum mjög rólega í það. Strákurinn pælir ekkert í þessu, hann er bara ótrúlega sáttur að fá tófú og baunir. Honum finnst það mjög gott,“ segir Anna Karen.
Ertu hrædd um að þeim verði strítt fyrir að vera vegan?
„Já, að sjálfsögðu. Maður veit aldrei. Börn heyra það sem foreldrar tala um á heimilinu og það er það sem gerir mig stressaða; hvernig viðhorf fólks til veganfólks er hér á landi og hvernig umræðan er. En það er 2018 og fólk er svo fjölbreytt. Ég ætti ekki að hafa áhyggjur af þessu en að sjálfsögðu spái ég í það. En það er á ábyrgð foreldra að fagna fjölbreytileika og ala börnin sín við að það séu ekki allir eins og fólk hafi mismunandi skoðanir.“
Hvernig er þegar þau fara í afmælisveislur hjá öðrum börnum?
„Á þessum aldri er yfirleitt aldrei kjöt í boði í barnaafmælum, heldur kaka og eitthvert snarl. Þau eru bæði með mjólkuróþol og við látum alltaf vita af því. En hins vegar ef það eru egg í kökunni þá er ég ekki að fara að segja: „Nei, barnið mitt má ekki borða þetta.“ Það eru vissar aðstæður þar sem ég hef það ekki í mér að banna eitthvað slíkt. Þótt við séum alveg hörð á þessu á það ekki að bitna á barninu okkar á þennan hátt – að það sé eina barnið í afmælisveislunni sem fær ekki köku. Ég ætla heldur ekki að mæta með sér köku fyrir börnin. Ég segi algjört nei við kjöti og þau eru með mjólkuróþol, en þau fá af og til afmælisköku sem er með eggjum.“
Hafið þið rætt hvað þið ætlið að gera ef þau koma einn daginn heim og segjast hafa fengið sér pylsu í skólanum eða vilji fá sér pylsu?
„Það er þeirra ákvörðun. Þegar þau verða komin á ákveðinn aldur verður þetta ekki lengur í okkar höndum. Þau verða sjálfstæðar manneskjur og taka sínar eigin ákvarðanir. Þótt það sé alltaf vegan hér á þessu heimili þá finnst okkur við ekki ráða því hvað þau gera utan heimilisins þegar þau verða komin á ákveðinn aldur.“
Finnurðu oft fyrir fordómum vegna lífsstíls ykkar?
„Það er aðallega ef einhver spyr mig að einhverju. Ég geng ekki upp að fólki og tala um fæðu þess að mínu eigin frumkvæði og spyr hvort fólkið viti hvað þetta sé slæmt fyrir það. En fólk er stundum með fordóma en það er ekki mitt mál. Það skiptir engu máli, svona er þetta. Það er meira að segja veganfólk með fordóma á hinn bóginn. Þegar fólk segir að veganfólk sé að þröngva sínum skoðunum upp á aðra, þá eru þetta aðeins örfáir einstaklingar en meirihluti af veganfólki gerir þetta ekki. Þetta kemur mikið frekar frá hinni hliðinni. En það sem ég hugsa er að ég dæmi ekki þig, ekki þú dæma mig. Einnig er mikill misskilningur að veganfólk kalli fólk sem borðar dýr morðingja og níðinga. Við gagnrýnum iðnaðinn í heild sinni, ekki endilega fólkið sem er neytendur iðnaðarins.“
Hvaðan fær barnið næringu?
„Það er næring í nánast öllu. Við fylgjumst með því og pössum upp á að börnin fá afskaplega hollan og fjölbreyttan mat. Við eldum mikið tófú. Börnin borða mikið grænmeti og eru sérstaklega hrifin af fersku grænmeti. Þau elska einnig baunir. Þau fá afar fjölbreytta fæðu. Við erum heldur ekki að einblína á rosalega hollt mataræði, þau fá kjötlíki, samlokur og pítsur. En það sem skiptir máli er að þau fái næringu úr öllum fæðuflokkunum. Það er hægt að fá kalk úr öðru en mjólk og prótein úr öðru en kjöti. Það þarf að endurskipuleggja máltíðirnar með það í huga og það er ekkert mál.“
Finnst þér í lagi að taka þessa ákvörðun fyrir barnið þitt?
„Ég hef mjög oft verið spurð að þessu. Ég segi á móti, er maður ekki alltaf að taka einhverjar ákvarðanir fyrir börnin sín? Aðrir foreldrar taka sömu ákvörðun fyrir börnin sín – að þau borði kjöt. Þetta er alveg eins með trú eða ef barn fæðist í fjölskyldu sem hefur ákveðin gildi og reglur. Foreldrar eru sífellt að taka ákvarðanir fyrir börnin sín eftir því sem þeir telja vera rétt.“
Jónína Ásdís hefur verið vegan í tæp fimm ár. Fyrir um tíu árum varð hún svo kölluð „pescetarian“ sem þýðir að hún borðaði ekki rautt kjöt eða fuglakjöt, en borðaði fisk, egg og mjólkurvörur. Fannar Örn, maður Jónínu, varð vegan ári á eftir henni. Jónína og Fannar eiga saman tvo syni. Ómar Örn, sem verður sjö ára í júlí, og Jón Leó, sem verður fjögurra ára í ágúst. Ómar Örn var „pescetarian“ frá fæðingu og þar til hann var 21 mánaða. Síðan þá hefur hann verið vegan. Jónína var vegan þegar hún gekk með Jón Leó og hefur hann verið vegan frá fæðingu. Jónína segir heilsu drengjanna vera til fyrirmyndar og að heilsa Ómars Arnar hafi batnað töluvert við að verða vegan. Hann glímdi við exem og meltingarvandamál sem barn.
Jónína leggur mikið upp úr heilbrigðu og næringarríku mataræði. Synir hennar borða ekki sykur eða glútein og hafa aldrei smakkað nammi. „Þeir eru aldrei út undan og upplifa sig aldrei út undan því þeir eru ánægðir með það sem þeir eru með,“ segir Jónína. „Veganlífsstíll er svo fallegur og mér finnst ég vera að gefa drengjunum mínum ótrúlega fallega hugsun.“
Þegar Jónína var yngri spáði hún mikið í mataræði, næringu og heilsu. Þrettán ára hætti hún að borða nammi, snakk og gos og hefur ekki snert það síðan.
„Ég hef alltaf vitað að mig langar ekki að smakka áfengi, reykja eða prófa önnur vímuefni,“ segir Jónína. „Ég pældi mikið í heilsu og geri það enn. Það eru alls konar sjúkdómar í fjölskyldu minni, eins og sykursýki og gigtarsjúkdómar. Ég er sjálf með liðagigt, vefjagigt, viðkvæman maga og meltingarfærasjúkdóm. Þegar ég varð vegan tók ég einnig út glúten, sykur og viðbætta sætu. Það hafði heilmikil áhrif á allt líf mitt,“ segir Jónína og bætir við:
„En ég breytti upphaflega um mataræði út af dýrunum. Mér hefur aldrei fundist glóra í að borða dýr. Þegar ég var yngri þurfti alltaf að skera kjötið mjög vel fyrir mig. Ef ég sá bein eða blóð þá gat ég ekki borðað það. Mér hefur alltaf þótt mjög vænt um dýrin. En ég hafði ekki hugmynd um að það væri hægt að sleppa því að borða kjöt, ég vissi ekki hvað væri að vera vegan.“
Jónína segir að eftir að hún varð vegan nái hún að halda liðagigtinni og maga- og meltingarvandamálum í skefjum. Hún var á steralyfjum og lyfjum við magavandamálum en þarf ekki að taka þau lengur inn.
Að vera vegan og borða hollt helst þó ekki endilega í hendur að sögn Jónínu. „Þótt fólk sé vegan þýðir það ekki endilega að það sé að borða hollt. Vegan segir í raun ekki hvað maður borðar, heldur hvað maður borðar ekki. Það er svo ótrúlega margt sem fólk getur borðað sem er ekki dýr eða dýraafurðir, þannig að veganfólk er á alls konar mataræði.“
Jónína Ásdís segir að heilsa Ómars Arnar hafi skánað til muna eftir að hann varð vegan. „Mig hafði grunað að Ómar Örn væri með mjólkuróþol þegar hann var yngri. Hann hafði aldrei drukkið mjólk en hann borðaði ost. Hann átti erfitt með svefn og var með exem. Hann gat ekki verið í bíl, var með mikla eyrnabólgu og leið illa. Eftir að hann varð vegan, þegar hann var 21 mánaðar, þá hvarf exemið. Hann fór einnig að sofa mikið betur og heilsa hans og líðan varð yfirhöfuð mikið betri. Yngri strákurinn hefur alltaf verið vegan og þekkir ekkert annað. Hann er einnig mjög hraustur og heilbrigður.“
Þegar kom að því að velja leikskóla fyrir drengina skoðaði Jónína matseðil leikskólanna. Henni þótti mikilvægt að velja leikskóla sem lagði mikið upp úr heilbrigðu og fjölbreyttu mataræði.
„Ég var að leita að leikskóla sem sýndi metnað í matargerð. Það bjóða því miður fáir leikskólar hér á landi upp á veganfæði. Yngri strákurinn er á Hjallastefnu-leikskóla og fær þar veganmat. Eldri strákurinn fer fullnestaður í skólann,“ segir Jónína. „Skólarnir þeirra virða okkar lífsstíl og við erum í góðum samskiptum við kennarana. Kennararnir eru líka meðvitaðir um að hafa samband ef eitthvað öðruvísi er í gangi í skólanum svo þeir geti þá komið með eitthvað að heiman sem þeim þykir gott.“
Hvað fá strákarnir að borða?
„Þeir borða mjög mikið ferskt, bæði af grænmeti og ávöxtum. Þeir borða hnetur, fræ, baunir og kornvörur sem eru án glútens. Ég legg mikið upp úr heilsusamlegu og næringarríku mataræði. Strákarnir borða til dæmis ekki sykur og hafa aldrei gert það. Þeir hafa því aldrei smakkað nammi. Þeir pæla alveg í nammi þegar þeir sjá það, en ekki að þá langi að borða það heldur pæla þeir í umbúðunum. Oft er á sælgætisumbúðum einhver teiknimyndafígúra eins og Dóra landkönnuður. Þeim finnst það mjög áhugavert og finnst gaman að skoða nammið. Eins með afmæliskökurnar, þeir skoða þær en borða þær ekki,“ segir Jónína og bætir við að strákarnir fari aldrei svangir í afmælisveislur.
„Afmæli fyrir okkur snúast um að hitta fólk og hafa gaman. Strákarnir fara alltaf með eitthvað í afmælisveislur sem þeim finnst gott. Þeir eru aldrei út undan og upplifa sig aldrei út undan því þeir eru ánægðir með það sem þeir eru með. Fyrir þeim er nammi eða kjöt ekki matur, það er ekki þeirra matur og þeir líta ekki á það sem mat,“ segir Jónína.
„Strákunum finnst mjög gaman að gefa öðrum börnum með sér. Mér finnst börnin sem eru með strákunum í leikskóla og grunnskóla mjög heppin að sjá öðruvísi lífsstíl, því ég fékk ekki að sjá þetta þegar ég var yngri. Ég vissi ekki einu sinni að það mætti sleppa mjólk, lýsi og fisk.“
Aðspurð hvort synir hennar viti af hverju þeir eru vegan svarar Jónína játandi. Hún segir Ómar Örn sérstaklega pæla í því og að hann eigi stundum erfitt með að sjá fólk sem honum þykir vænt um neyta dýraafurða.
„Eldri stráknum finnst mjög skrýtið að fólk borði dýr. Honum fannst mjög erfitt að sjá egg í ísskápnum hjá ömmu sinni, hann skildi ekki af hverju amma sín væri að borða egg. En ég segi honum að við séum öll ólík og við getum ekki stjórnað öðrum. Það sem við getum gert er að sýna öðrum hvernig við gerum og þá sjá aðrir hvað er hægt að gera öðruvísi.“
Hvernig tók fjölskylda ykkar í að synir ykkar væru vegan?
„Viðbrögðin voru fyrst mjög mismunandi og við fengum margar spurningar. Það sem fólki fannst erfiðast var að fiskinum væri sleppt, sumum einnig mjólkinni. Fiskur er svo mikilvægur í augum margra Íslendinga. Fólkið í kringum okkur virðir okkar lífsstíl. Við tökum einnig alltaf vel á móti þeim spurningum sem við fáum og erum alltaf tilbúin að svara þeim af bestu getu.“
Hafið þið rætt hvað þið ætlið að gera ef þau koma einn daginn heim og segjast hafa fengið sér pylsu í skólanum eða vilji fá sér pylsu?
„Ég held að við myndum bara taka á því ef til þess kæmi. Ég myndi ekki vilja að þeir myndu fela neitt fyrir mér. Ég vil að þeir treysti mér og ef þeir vilja gera eitthvað þá geti þeir rætt við mig. Samskipti eru mjög mikilvæg og ég passa upp á að hafa góð samskipti við strákana um mat.“
„Ég trúi að við fæðumst öll með veganhjarta. Svo er það samfélagið, uppeldið og umhverfið sem aftengir okkur við það. En það er alltaf hægt að tengja það aftur ef maður vill,“ segir Jónína og heldur áfram:
„Þegar foreldrar tala um dýr við börn sín þá snýst það um að vera góður við dýrin, klappa þeim varlega og tala fallega um og við dýrin. Það er hægt að ímynda sér þessa innri togstreitu sem myndast innan með börnum og fólki, að eiga að hugsa vel um dýrin og koma vel fram við þau, en svo eru þau í matinn.“
Hvaðan fær barnið næringu?
„Þeir fá eins mikið af grænmeti og ávöxtum og þeir vilja. Ég takmarka aldrei hversu mikið þeir mega borða. Ég vil að þeir læri að treysta sér sjálfir til að stoppa þegar þeir verða saddir. Þeir fá mikið af laufgrænu, eins og grænkáli og spínati. Þeir fá eins mikið af hnetum og fræjum og þeir vilja. Svo baunir og kornvörur. Þeir fá alveg allan pakkann. Svo fá þeir B12, Omega3, D-vitamín og fjölvítamín.“
Finnst þér í lagi að taka þessa ákvörðun fyrir barnið þitt?
„Já, rétt eins og aðrir foreldrar gera sem hafa önnur gildi og venjur. Mér finnst þetta svo fallegt. Veganlífsstíll er svo fallegur og mér finnst ég vera að gefa drengjunum mínum ótrúlega fallega hugsun. Maður er að gera svo gott fyrir mann sjálfan, dýrin og umhverfið með því að vera vegan. Það er svo mikill kærleikur í þessu. Mér finnst þeir ótrúlega heppnir og allir í kringum þá einnig, að sjá að þetta er eitthvað sem er hægt. Þeir eru einnig svo stoltir og ánægðir með sinn lífsstíl og vilja deila honum með öllum og hjálpa öðrum að hætta að borða dýrin. Það er svo fallegt að sjá það.“
