Áslaug og Hólmfríður störfuðu á átakasvæði í Suður-Súdan – Íslenskir hjúkrunarfræðingar á vegum Rauða krossins starfa víða um heim
„Þarna alast heilu kynslóðirnar upp sem þekkja ekkert annað en stríð,“ segir Áslaug Arnoldsdóttir hjúkrunarfræðingur um ástandið í Suður-Súdan. Í áraraðir hafa íslenskir sendifulltrúar Rauða krossins starfað á stríðshrjáðum svæðum víða um heim. Í Suður-Súdan hefur stríðsástand staðið yfir í áratugi en frá því borgarastyrjöld hófst þar árið 2013 hafa um 300 þúsund manns látið lífið og 2,2 milljónir eru á flótta. Áslaug hefur starfað sem sendifulltrúi á vegum Rauða kross Íslands í um 20 ár og á þeim tíma farið í tvær sendiferðir til Suður-Súdan. Blaðamaður DV ræddi við Áslaugu, ásamt Hólmfríði Garðarsdóttur, eftir málstofu á vegum Rauða kross Íslands um störf þeirra í Suður-Súdan. Þar unnu þær myrkranna á milli og bjuggu við frumstæðar aðstæður. Í samtali við DV segja þær Áslaug og Hólmfríður frá reynslu sinni í Suður-Súdan og þann menningarlega mismun sem þær þurftu að yfirstíga.
„Hápunkturinn var þegar við keyptum okkur geit, slátruðum henni og fengum okkur kannski einn kaldan með. Annars var lítið um að vera félagslega og við unnum á spítalanum tólf tíma, sjö daga vikunnar,“ segir Áslaug um dvöl sína í Suður-Súdan árið 2015. Teymi Áslaugar var sent á vettvang eftir að olíubíll sprakk og tók með sér 200 mannslíf og skildi 170 eftir alvarlega slasaða. Teymið samanstóð af fjölþjóðlegum hóp heilbrigðisstarfsfólks sem dvaldi og starfaði í bænum í um þrjá mánuði. „Við áttum heima í hefðbundnum afrískum kofa og bjuggum við mjög frumstæðar aðstæður. Það var ekki mikið um að vera félagslega og ekki rafmagn nema í um tvo tíma á dag. Ég hef aldrei lesið jafnmikið af bókum, sem ég las með vasaljós á enninu. Þar var því auðvitað enginn ísskápur og við borðuðum baunir og grjón í hvert mál, við töldumst heppin ef við fengum ávexti. Ég held það sé mjög hollt fyrir alla að prófa að lifa við þessar aðstæður. Það er ólíkt því sem gerist hér þar sem við lifum við stöðugt áreiti, þetta var mjög hollt.“
Áður en teymi Áslaugar var kallað á staðinn höfðu átök brotist út í nágrenninu og sjúkrahúsinu verið rænt með öllu meðfylgjandi. „Teymið mitt var kallað í bæ eftir að olíubíll sprakk. Bíllinn hafði oltið á hliðina og fólkið í bænum hópaðist í kringum hann. Fólkið var svo óþreyjufullt að ná sér í eldsneyti, jafnvel þótt það vissi alveg hver hættan gæti verið. Annaðhvort var einhver að hamra í tankinn með exi eða að reykja eða eitthvað sem leiddi til þess að bíllinn sprakk í loft upp. Um 200 manns létust skyndilega og 170 slösuðust alvarlega en sjúkrahúsið var bara lokað.“ Haft var samband við Rauða krossinn sem sendi skurðteymi Áslaugar á staðinn. „Fyrsta verkið var að klippa upp lásana af sjúkrahúsinu til að hægt væri að koma fólkinu fyrir. Fljótlega kom í ljós að þetta yrði langtíma verkefni svo sett var saman skurðteymi sem ég var yfir. Í teyminu voru skurðlæknar, skurðstofuhjúkrunarfræðingar og svæfingalæknar sem skuldbundu sig í þetta verkefni í þrjá mánuði,“ segir Áslaug og bætir við: „Heilu fjölskyldurnar létust, það var enginn í þessu 5.000 manna samfélagi sem ekki þekkti einhvern sem lést í slysinu.“
„Mitt fyrsta verk var að semja um að ráða nemendur í vinnu sem voru í skóla í nágrenninu,“ segir Áslaug, en manna þurfti heilan spítala. „Við fengum til okkar um 40 nemendur í ljósmæðrafræði og í öðrum heilbrigðisvísindum. Nemendurnir höfðu aldrei fengið aðra eins verklega kennslu áður. Sumir fengu að vera á skurðstofum en aðrir hjálpuðu við almenna hjúkrun.“ Aðspurð um hvernig samskipti í jafn fjölþjóðlegu teymi hafi gengið, segir Áslaug: „Vinnuetík getur verið mismunandi milli landa. Nemendur gátu kennt okkur rosalega margt um samskipti við heimamenn. Við lærðum af þeim, þau lærðu af okkur og umfram allt var samstarfið mjög ánægjulegt.“ Auk þeirra voru fengin teymi frá Læknum án landamæra og frá samtökunum Handicap International sem sáu um sjúkraþjálfun og andlegan stuðning. „Þetta var í fyrsta skipti sem svona náin samvinna milli hjálparsamtaka átti sér stað í Suður-Súdan. Við unnum saman, fullt af fólki með alls konar bakgrunn, en vorum öll með sama takmark,“ segir Áslaug.
Áslaug fór í sína fyrstu sendiferð til Suður-Súdan árið 1996. „Fyrst þegar ég kom til höfuðborgarinnar, Juba, var ekki meira en spítali og nokkrir kofar. Nú, 19 árum síðar, var Juba orðin að borg með veitingastöðum og hótelum. Þó hafði ekkert breyst, það var enn þá stríð. Manni fallast stundum hendur, þarna alast upp kynslóðir sem þekkja ekkert annað en stríðsástand. Eftir allan þennan tíma og alla fyrirhöfnina sem lögð hefur verið í að koma á friði hefur það enn ekki tekist. Það er sorglegt að koma aftur inn í nákvæmlega sömu aðstæðurnar, mörgum árum síðar.“ Áslaug hugsar sig um og bætir við: „Kannski er Suður-Súdan sem sjálfstætt ríki dæmt til glötunar.“
Þó svo að útlitið sé ekki alltaf bjart segist Áslaug vera langt frá því hætt að sinna ferðum sem þessum. „Þetta er ótrúleg reynsla og gaman að taka þátt í þessu. Þarna vorum við í rúma þrjá mánuði og af þeim 170 manns sem slösuðust útskrifuðust 130 manns í lokin. Ef ekki hefði verið fyrir þetta verkefni hefði mjög lítill hluti lifað af.“
„Eitt sinn kom til okkar ófrísk kona sem hafði gengið í þrjá daga til að komast á spítalann. Konan, sem var 25 ára, þurfti nauðsynlega að fá blóðgjöf því hún var með það sem kallast fyrirsæt fylgja. Í Suður-Súdan kynntist ég hins vegar því að menningarlega séð er algjört tabú að gefa blóð,“ segir Hólmfríður Garðarsdóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðir, sem kom úr sinni síðustu sendiför frá Suður-Súdan í lok síðasta árs. „Þar sem ég var er talið að sá sem gefi blóð muni í kjölfarið deyja. Það hefur víst gerst nokkrum sinnum að einhver gefur blóð og deyr svo um tveim árum síðar,“ segir Hólmfríður og bætir við: „Manni finnst svo eðlilegt að hægt sé að finna blóðpoka.“
Hólmfríður segir að stór hluti af starfinu hafi falist í samskiptum við heimamenn og fann hún fyrir miklum menningarlegum mun. Þegar ekki var hægt að fá blóðgjöf með hefðbundnum hætti þurfti að finna aðrar lausnir. Hólmfríður greinir frá: „Ófríska stúlkan komst nálægt því að deyja. Á endanum lifði hún af og eignaðist fóstrið og fylgjuna. Við gáfum henni járntöflur og hnetusmjör og náðum henni ágætlega upp á endanum. Stúlkan var 25 ára gömul og átti átta börn heima. Okkur tókst, í þetta skipti, að sannfæra hana um að fara á getnaðarvörn og að safna kröftum áður en hún færi í frekari barneignir. Við ráðlögðum henni að bíða í tvö ár en hún vildi koma aftur að ári liðnu, þá væri hún tilbúin að halda áfram.“ Þrátt fyrir að hafa starfað við þetta í 20 ár segir Hólmfríður svona atvik sitja eftir og bætir við: „Manni finnst að það eigi að vera hægt að hafa þetta í betra formi.“
Mikill skortur er á starfandi ljósmæðrum í Suður-Súdan en margar innlendar ljósmæður hafa flúið land. Hólmfríður segir innviði heilbrigðiskerfisins slæma en um 1% af þjóðartekjum Suður-Súdan fara í heilbrigðismál. „Það eru nokkrar ljósmæður í landinu. Við vorum tvær saman í vinnu og erum alltaf að reyna að ráða fleiri. Í þorpunum fá konur og ungbörn þjónustu yfirsetukvenna. Þær hafa lært hver af annarri en ekki hlotið neina formlega menntun en hafa lært hver af annarri,“ greinir Hólmfríður frá. „Okkar hlutverk er að kynnast yfirsetukonunum og vera í samskiptum við þær. Við þjálfum þær og kennum þeim hvernig þær geta brugðist við mismunandi aðstæðum og áttað sig á hvenær þarf að senda konur á heilsugæsluna. Það getur hins vegar tekið marga daga að ganga á næstu heilsugæslu og því fæða flestar konur heima hjá sér með aðstoð yfirsetukvenna,“ segir Hólmfríður.
„Við viljum að fleiri konur sæki í mæðraverndina og fæði á heilsugæslunni. Konurnar sjá þó enga ástæðu til að koma langa vegalengd á heilsugæsluna þegar ekkert alvarlegt amar að. Það getur verið erfitt fyrir ófrískar konur að ganga í nokkra daga, sérstaklega þegar ástandið er svona. Vandamálið er þetta áralanga stríð.“ Í fyrstu sendiför Hólmfríðar til Suður-Súdan, árið 2003, var stríðið háð við Súdan í norðri. Í síðari ferðinni, árið 2015, hafði stríðið breyst í borgarastyrjöld milli ættbálka landsins. Hólmfríður segir lítið hafa breyst. „Kynslóðin sem núna er ung reiknar ekki með því að ástandið muni batna, því miður.“
.
