„Ég er ekki búin að ákveða hvar ég gisti í nótt“ – Fékk flogakast vegna álags
„Ég er ekki búin að ákveða hvar ég gisti í nótt. Ég skipti nóttunum á milli heimila tveggja vinkvenna minna og móður minnar. Svona hefur lífið verið undanfarnar vikur og það er hræðileg tilfinning. Öryggisleysið veldur mér mikilli vanlíðan. Ég reyni að bera mig vel en ég er nokkuð viss um að dóttir mín skynjar ástandið. Sem betur fer er hún glöð og hress að eðlisfari. En það nístir inn að beini að geta ekki veitt henni heimili, ekki einu sinni sitt eigið rúm,“ segir Sylvana Sylvíudóttir. Hún er 22 ára gömul, einstæð móðir sem hefur verið á hrakhólum með húsnæði fyrir sig og Anastasíu Rós, þrettán mánaða gamla dóttur sína, bróðurpart ársins.
Aðstæður Sylvönu og dóttur hennar eru slæmar en eru því miður ekki einsdæmi. Staða leigjenda á höfuðborgarsvæðinu er áhyggjuefni. Íbúðarhúsnæði er af skornum skammti og leiguverðið hefur rokið upp. Litlar íbúðir kosta upp undir 200 þúsund á mánuði, jafnvel meira. Einstæðir ungir foreldrar eiga sérstaklega í vandræðum með að ná endum saman séu þeir á annað borð svo heppnir að festa sér íbúð. Öryggisleysið er þó alltaf viðvarandi. Leigusamningum getur verið sagt upp fyrirvaralaust og þá eru aðeins þrír mánuðir til stefnu til að finna nýja íbúð og flytja. Það getur reynst þrautin þyngri. Samkeppnin um þær eignir sem bjóðast er gríðarleg og yfirleitt eru þær leigðar út á nokkrum klukkustundum. Sylvana hefur mikla reynslu af því.
„Ég er á öllum leigusíðum sem eru í boði á netinu og hef strax samband þegar nýjar eignir koma inn sem ég hef ráð á. Þrátt fyrir að ég sé með meðmæli frá fyrri leigusölum og geti sýnt fram á tryggingu þá dugir það ekki til. Það er ekkert rugl á mér, ég er bara heimakær og róleg. Oft fæ ég ekki einu sinni að skoða eignirnar. Mín upplifun er sú að íbúðareigendur eru ekki spenntir fyrir því að leigja ungri einstæðri móður og svo hjálpar ekki til að bera pólskt nafn. Það er vesen á Íslandi,“ segir Sylvana.
Tilviljun ræður því að þennan sama dag og hún veitir blaðamanni viðtal fékk Sylvana þær fregnir að eftirnafni hennar hafi verið breytt í Þjóðskrá. Áður bar hún eftirnafnið Wilinska en héðan í frá verður hún Sylvíudóttir. „Ég er mjög ánægð með það og vona að það verði auðveldara fyrir mig að fá íbúð og síðan vinnu í kjölfarið,“ segir hún. Wilinska er eftirnafn móður hennar en þær fluttu til Íslands frá Þýskaland fyrir átta árum ásamt bróður Sylvönu. „Ég þekki ekki pabba minn og þess vegna bar ég eftirnafn móður minnar,“ segir Sylvana. Móðurmál hennar er þýska en hún talar lýtalausa íslensku. „Ég lít á Ísland sem heimaland mitt og kann ákaflega vel við mig hérna, þrátt fyrir þessi tímabundnu húsnæðisvandræði. Hér sé ég framtíð mína og Anastasíu Rósar,“ segir Sylvana. Móðir hennar og bróðir búa enn hérlendis en ólíkt Sylvönu þá stefna þau á að flytja aftur til Þýskalands í nánustu framtíð.
Mín upplifun er sú að íbúðareigendur eru ekki spenntir fyrir því að leigja ungri, einstæðri móður og svo hjálpar ekki til að bera pólskt nafn. Það er vesen á Íslandi.
Við sitjum yfir rjúkandi kaffibolla á veitingahúsi í Kringlunni. Anastasía Rós brosir stríðnislega til blaðamanns og reynir að klófesta allt sem hönd á festir á borðinu. Hún hefur mikinn áhuga á síma blaðamanns sem gegnir hlutverki upptökutækis í spjallinu. Hún setur í brýnnar þegar símanum er kippt í burtu en tekur gleði sína á ný þegar hún fær að handleika borðbúnaðinn „Hún er algjör grallari. Hún er búin að hafa eyrnabólgu í nokkra vikur og ég var með henni hjá lækni áðan. Samt er hún alltaf svo kát,“ segir Sylvana og brosir blíðlega til dóttur sinnar. Sú stutta brosir til baka en gefur síðan ákveðið til kynna að hún vilji fá pelann sinn. Henni verður fljótt að ósk sinni.
Þær mæðgur eru ekki ókunnar verslunarmiðstöðinni. Þegar veður er vont þá leitar Sylvana í Kringluna eða Smáralindina til að drepa tímann þar til að þær fara og finna sér næturstað. Í töskum á barnavagninum eru allar nauðsynjar sem barnið þarf, föt og matur. „Ef Anastasía Rós er veik þá er ég alltaf hjá mömmu en þar er afar lítið pláss og við sofum því í eldhúsinu. Mamma er líka í leiguíbúð og aðstæðurnar hjá henni eru erfiðar. Vinkonur mínar hafa síðan reynst mér ómetanlegar en plássið er af skornum skammti þar líka og ég vil ekki misnota velvild þeirra. Það er meira en að segja það að fá móður með ungbarn inn á heimilið. Anastasía Rós vaknar á nóttunni og er farin að brölta eldsnemma á morgnana,“ segir Sylvana.
Vinkonur mínar hafa síðan reynst mér ómetanlegar en plássið er af skornum skammti þar líka og ég vil ekki misnota velvild þeirra.
Í byrjun árs var staða mæðgnanna allt önnur. Vandræði þeirra hófust þegar að leigusamningi þeirra var sagt upp 1. febrúar síðastliðinn. „Við vorum í þægilegri íbúð í Grafarvogi sem hentaði okkur vel. Eigandinn þurfti hins vegar að flytja sjálfur inn í hana og því þurftum við að víkja. Það var mikið áfall að vera með fimm mánaða barn og fá þær fréttir að ég þyrfti að flytja eftir nokkra mánuði. Ég fór strax að leita en hef alls staðar gripið í tómt,“ segir Sylvana. Hún hefur ekki tölu á þeim fjölda íbúða sem hún hefur leitast við að fá að skoða en yfirleitt grípur hún í tómt. „Ég hendist á milli bæjarhluta ef ég fæ að koma og skoða. Þetta er mikið stress því maður þarf að taka ákvörðun strax. Þegar ég hef gert það þá hefur annar hreppt íbúðina. Oftar en ekki velur leigusalinn frekar pör,“ segir Sylvana.
Frá febrúar fram í maí gekk hvorki né rak í íbúðarleit mæðgnanna og áður en varði þurftu þær að flytja út úr íbúðinni. „Ég var orðin örvæntingarfull og þess vegna leigði ég herbergi í iðnaðarhúsnæði í Grafarvogi. Aðstæður þar voru ekki góðar en þessi lausn átti að vera tímabundin. Þetta var skárra en að vera á götunni. Við deildum eldhúsi og baðherbergi með tíu öðrum leigjendum, allt karlmönnum. Okkur leið ekki vel þar en ég átti ekki í nein önnur hús að venda,“ segir Sylvana.
Aðstæður mæðgnanna bárust til eyrna félagsmálayfirvalda og í kjölfarið hafði barnavernd afskipti af þeim. „Starfsmenn stofnunarinnar óttuðust um velferð dóttur minnar og ég skil það mjög vel. Þetta voru ekki aðstæður sem börn eiga að vera í en ég átti engra kosta völ. Í kjölfarið var ég sett á biðlista fyrir félagslega íbúð og hef síðan verið í reglulegu sambandi við barnavernd og Félagsmálastofnun. Það var vægast sagt óþægilegt og það var pressa á mér að útvega mér aðra íbúð,“ segir Sylvana og kveðst hafa átt ágæt samskipti við stofnanirnar.
Þetta var skárra en að vera á götunni. Við deildum eldhúsi og baðherbergi með 10 öðrum leigjendum, allt karlmönnum.
Álagið var gríðarlegt á Sylvönu á þessum tíma. Dóttir hennar var tíu mánaða gömul og húsnæðisvandi þeirra olli henni miklum áhyggjum. Að lokum gafst líkaminn upp. „Ég var að versla í Nettó og sem betur fer var mamma með mér. Ég man ekki eftir neinu en hún segir að ég hafi byrjað að kvarta undan ógleði og svima,“ segir Sylvana. Andartökum síðar féll hún í gólfið í krampakasti. Froða kom út um munnvik hennar og varði kastið í fjórar mínútur. „Ég var flutt upp á spítala þar sem ég var rannsökuð í bak og fyrir. Niðurstaðan var sú að um flogakast hefði verið að ræða, en ég er ekki flogaveik. Kastið mátti rekja til streitu og álags. Ég gat einfaldlega ekki meira,“ segir Sylvana.
Hún missi minnið gjörsamlega í aðdraganda kastsins og í nokkrar klukkustundir eftir áfallið. „Ég man ekkert eftir ferðinni upp á spítala né fyrstu stundunum þar. Mamma sagði mér síðar að ég hefði gleymt íslenskunni og bara talað þýsku við hana. Þegar læknarnir töluðu við mig á íslensku þá skildi ég ekki orð,“ segir Sylvana og brosir. Þrátt fyrir erfiðleikana þá sér hún húmorinn í þessum aðstæðum.
Á þessari stundu minnir Anastasía Rós á sig og heimtar athygli. Sylvana tekur hana í fangið og réttir henni hvíta pappírsörk sem stúlkan hefur mikinn áhuga á. „Ég þekkti ekki einu sinni dóttur mína strax eftir kastið. Það var mikið lán að ég var með móður minni og var innandyra á nokkuð öruggum stað. Þetta kast hefði getað átt sér stað á mun óheppilegri tíma og haft alvarlegar afleiðingar,“ segir Sylvana. Móðirin unga braggaðist fljótt en hefur þó stöðugt áhyggjur af því að fá annað kast. „Ég á að passa mig á álagi og streitu en húsnæðisleysið gerir að verkum að það er erfitt. Ég er því stundum smeyk að vera ein því þetta gerðist svo skyndilega síðast að ég gæti ekkert gert ef þetta gerðist aftur,“ segir hún. Þá má Sylvana ekki keyra bíl næstu sex mánuði og ekki koma sér í aðstæður sem gætu ýtt undir annað kast, til dæmis að fara í kvikmyndahús. „Það flækir aðstæðurnar enn meira að geta ekki keyrt því stundum gat ég fengið afnot af bíl hjá vinum til þess að skjótast. Núna fer ég allra minna ferða í strætó,“ segir Sylvana.
Hin unga móðir dvaldist á spítalanum yfir nótt og safnaði kröftum. Hún var fljót að braggast. Þegar Sylvana hafði jafnað sig eftir flogkastið hófst íbúðarleit hennar á fullu. Hún varð að yfirgefa herbergið í iðnaðarhúsnæðinu hið fyrsta. „Eftir mikla leit fann ég loks litla stúdíóíbúð í Fossvogi og skrifaði undir leigusamning. Við fluttum inn í byrjun ágúst. Það var var mikill léttir og ég hlakkaði til þess að byggja upp líf okkar í örygginu sem eigið heimili veitti okkur,“ segir Sylvana. Bættar aðstæður mæðgnanna urðu til þess að máli hennar hjá barnavernd var lokað og áhyggjurnar virtust vera að baki.
Gleðin var skammvinn. Fljótlega fór að bera á veikindum hjá mæðgunum. „Við vorum alltaf slappar og með flensueinkenni. Anastasía Rós fékk í eyrun og fljótlega fór mig að gruna að ekki væri allt með felldu.“ Hún hringdi í Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkurborgar sem kom á vettvang. Úrskurður stofnunarinnar var sá að íbúðin væri óíbúðarhæf. „Það reyndist vera sprunga á útvegg sem gerði að verkum að raki myndaðist inni í íbúðinni. Myglusveppurinn er fljótur að myndast við slíkar aðstæður. Eigandinn hafði ekki hugmynd um þetta ástand og því kenni ég honum alls ekki um,“ segir hún. Mæðgurnar urðu að yfirgefa íbúðina í september. Skömmu áður hafði Anastasía Rós hafið leikskólagöngu sína í ungabarnaleikskóla í Grafarvogi. Í tæpan mánuð hafa mæðgurnar því ekki átt fastan samastað og gist til skiptis hjá vinkonum Sylvönu og móður hennar.
„Ég flutti inn til mömmu í nokkra daga. Hún leigir litla íbúð í Breiðholti og þar er lítið pláss fyrir okkur Anastasíu.“ Skömmu eftir að mæðgurnar fluttu inn fór þó að bera á ósanngjörnum kröfum leigusala móðurinnar. „Eigandi íbúðarinnar fór fram á að mamma borgaði 50 þúsund krónur aukalega því fleiri deildu íbúðinni. Ef ég hefði verið út septembermánuð þá átti gjaldið að vera 100 þúsund krónur,“ segir Sylvana. Hún leitaði ráða á Facebook-síðunni „Leiga“ og óhætt er að segja að innleggið hafi vakið mikla reiði og hneykslan. „Leigusalinn gekk ansi hart fram varðandi greiðslu gjaldsins og sendi mömmu ítrekuð skilaboð. Sem betur fer þá barst okkur hjálp og vinafólk móður minnar ræddi við hann sem varð til þess að hann lét af þessari hegðun sinni,“ segir Sylvana. Uppákoman varð til þess að henni líður ekkert sérstaklega vel í íbúð móður sinnar.
„Staða mín í dag er ekki góð og ég get ekki komið fótunum almennilega undir mig á meðan ég er húsnæðislaus,“ segir Sylvana. Hún starfaði við afgreiðslustörf áður en hún eignaðist dóttur sína og þráir að komast aftur út á vinnumarkaðinn. „Það er fullt starf að leita sér að íbúð og ég get ekki byrjað að vinna á meðan ástandið er svona. Það leggst illa í mig því ég er ekki týpa sem hangir heima í iðjuleysi. Ég vil vinna og fara að sjá fyrir mér og dóttur minni. Ég hringi daglega í Félagsmálastofnun til þess að láta vita af mér og setja smá pressu á þau að hjálpa mér úr þessum aðstæðum. Viðkvæðið þar er alltaf hið sama – að ég eigi að halda áfram að leita að íbúð,“ segir hún.
Það gerir Sylvana svo sannarlega. Ef íbúð er auglýst til leigu sem hún hefur ráð á þá er hún ein sú fyrsta sem sendir fyrirspurn. „Framboðið er ekki mikið. Til dæmis hafa engar nýjar íbúðir verið auglýstar á vefsíðum undanfarna þrjá daga og þá get ég lítið gert annað en að bíða,“ segir hún. Aðstæðurnar hafa tekið sinn toll og í sumar fór að bera á kvíða og þunglyndi hjá Sylvönu. „Húsnæðisleysið étur mann gjörsamlega að innan. Mér leið mjög illa í sumar og leitaði mér hjálpar. Frá því í júlí hef ég verið á kvíða- og þunglyndislyfjum. Lyfin gera þessa baráttu aðeins viðráðanlegri.“
