Haraldur Erlendsson geðlæknir segir skert geðheilbrigði vera orðinn einn stærsta kostnaðinn í íslensku samfélagi. Haraldur, sem er nýjasti gesturinn í podcasti Sölva Tryggvasonar, hefur í áratugi starfað sem geðlæknir og segir stöðuna í geðheilbrigðiskerfinu verri en nokkru sinni fyrr.
„Geðheilbrigðisþjónusta hefur alltaf átt undir högg að sækja, meðal annars af því að hún er kostnaðarsöm. Það er yfirleitt alltaf höggvið fyrst í geðheilbrigðisþjónustuna ef það þarf að skera niður í heilbrigðiskerfinu. En nú er staðan bara orðin sú að vinnuframlag í þjóðfélaginu er að meðaltali skert um nærri 30 prósent vegna geðrænna vandamála og bið eftir geðlækni er talin í mörgum árum ef þú ert ekki með bráðavanda. Hluti af vandanum er að við erum farin að skilja þessa hluti betur og greina meira en áður. En geðheilbrigðiskerfið er sprungið og við sem samfélag verðum að finna nýjar lausnir ef ekki á illa að fara. Vandinn er orðinn of dýr til þess að það sé hægt að sinna honum eins og best væri á kosið. Hefðbundin geðheilsuþjónusta mun aldrei ráða við að sinna vandamálunum ef þessi þróun heldur áfram. Það er augljóslega eitthvað að í því hvernig við lifum lífi okkar miðað við það hve hratt geðrænni heilsu okkar sem þjóðar er að hraka,“ segir Haraldur og heldur áfram:
„Ég myndi ganga svo langt að segja að við séum á margan hátt orðin bláfátæk í okkar samfélagi, þó að efnislega skorti okkur ekkert. Hin raunverulegu auðæfi í lífinu er að geta staldrað við og notið þess að vera til og eiga góð samskipti við vini og fjölskyldu. Það sem skilur eitthvað eftir í lífinu og eru í raun hin raunverulegu verðmæti er eitthvað sem við höfum ekki verið að setja í forgang.“
Haraldur telur að hluti af vandanum sé ekki síst mikið upplýsingaflóð og áreiti á heilann og skynfærin. Við séum á undanförnum árum komin inn í nýjan veruleika, sem heilinn í okkur sé ekki hannaður fyrir.
„Skynfærin okkar og heilinn eru stöðugt að taka við upplýsingum án þess að geta unnið almennilega úr þeim. Svefninn er að verða eini staðurinn þar sem heilinn fær tækifæri á einhvers konar úrvinnslu. En nú er staðan orðin þannig að margir ná ekki einu sinni að sofa almennilega, meðal annars vegna þess hve áreitið yfir daginn er mikið. Ein stærsta ógnin við heilsu okkar í nútímanum er of mikið áreiti á heilann. Hvort sem það eru samfélagsmiðlar, sjónvarp, útvarp eða annað. Annað sem er að gerast er að það er ákveðinn einmannaleika-faraldur í gangi, þar sem mikið af fólki hefur einangrað sig, en við þurfum öll samskipti og samveru með fólki til þess að fúnkera almennilega. Oft verður þetta vítahringur, því að þeir sem þjást af kvíða, þunglyndi eða kulnun hafa tilhneigingu til að einangra sig, en það sem þetta fólk þyrfti mest á að halda til að ná bata væru mikil samskipti og tengsl við annað fólk.“
Annað sem Haraldur talar um í þættinum er stór hópur fólks sem hefur aldrei upplifað að þurfa að hafa fyrir hlutunum og á endanum leiði það aldrei til góðs:
,,Það er verið að búa til regluverk út í eitt í hinum vestræna heimi sem á að miða að fullkomnu öryggi á öllum vígstöðvum, en það er ekki að skila miklu. Það er ekki hægt að koma í veg fyrir hættur í lífinu og ef þú tekur aldrei áhættu eða lætur reyna á þig, þá missir þú líka af gleðinni og fegurðinni og styrkir ekki skapgerðina,” segir Haraldur og heldur áfram:
„Við geðlæknar hittum oft fólk sem er orðið fullorðið, en lifir bara enn eins og það sé börn eða unglingar. Það hefur enga þrautseigju eða tilgang og hefur aldrei orðið fullorðið. Ef þú gefur fólki aldrei erfiðleika eða eitthvað sem þýðir að það verður að standa í lappirnar endar það illa. Við erum ekki hönnuð fyrir að festast í þægindaramma þar sem reynir aldrei á okkur. Í gegnum tíðina höfum við sveiflast á milli mildi og hörku og það er hægt að fara of langt í báðar áttir. Við sem samfélag erum komin mjög langt í góðmennsku, sem er á margan hátt gott, en á sama tíma erum við að taka burt þrautseigju. Harkan sem var hérna á árum áður var oft bara illmennska þegar hún gekk of langt, en að sama skapi er of mikil góðmennska bara meðvirkni. Það þarf að finna hinn gullna meðalveg, en núna erum við komin býsna langt í að þurrka út þrautseigju og innri styrk í okkar samfélagi.”
Haraldur talar í þættinum um mjög spennandi þróun þegar kemur að hugvíkkandi efnum. Hann hefur kynnt sér allar helstu rannsóknir á hugvíkkandi efnum og segir margt bendi til þess að þessi efni geti markað byltingu í geðlæknisfræðinni.
„Það er stutt í að sum af þessum efnum komi á markað sem lögleg aðferð til að eiga við áfallastreitu, kvíða og þunglyndi. Vandamálið eins og staðan er núna að það er mjög dýrt að framkvæma þessar meðferðir ef það er gert samkvæmt bestu stöðlum og með aðstoð sérfræðinga. En það er margt hægt að gera til að draga úr kostnaðinum og nú er verið að kanna leiðir til þess. Svo má ekki gleyma því að það sparast gríðarlegur kostnaður ef fólk fær bót sinna meina, auk þess sem það er mannúðlegt og rétt að veita fólki bestu mögulegu aðstoð. Lykilatriðið er meðferðin samhliða efnunum og eftirfylgnin, þannig að fólk nái að komast í gegn og vinna úr áfallinu.”
Hægt er að nálgast viðtalið við Harald og öll viðtöl og podköst Sölva Tryggvasonar inni á solvitryggva.is
