Japanskar sviðslistir eiga sér langa og mikilvæga sögu. Raunar eru japanskar leikhúshefðir með þeim elstu í heimi. Fyrst ber að nefna Noh leikhúsið sem var þróað á 15. öld.
Á þeim tíma var Japan undir miklum áhrifum trúarbragða, Búddhisma og Shinto, sem voru tvinnuð inn í söguheiminn. Noh er eins konar dansleikur þar sem notast er við grímur, búninga og hægar hreyfingar til að segja ákveðna sögu – oft yfirnáttúrulega.
Síðan er það Kabuki sem hefur stundum verið kallað leikhús fólksins. Líkt og Noh fylgir Kabuki ákveðnum reglum í hreyfingum og stíl en það er kannski frjálslegra en Noh þegar kemur að viðfangsefni sögunnar.
Kabuki varð mjög vinsælt á 17. öld hjá mörgum mismunandi hópum samfélagsins og var í því ljósi ákveðið sameiningarafl.
Bunraku er japanskt brúðuleikhús frá 17. öld. Brúðurnar eru stórar, um 90-120 cm á hæð, og hverri brúðu er stjórnað af nokkrum brúðuleikurum – aðalbrúðuleikarinn er klæddur í litríkan búning á meðan hinir eru svartklæddir frá toppi til táar.
Loks ber að nefna Rakugo sem er hið japanska uppistand. Rakugo er reyndar sitjandi uppistand og ætti því frekar að kallast niðurseta eða eitthvað álíka. Rakugoka er listamaðurinn sem flytur Rakugo.
Viðkomandi segir oft langa og flókna grínsögu með mörgum mismunandi persónum og notar aðeins blævæng og lítinn klút sem leikmuni.
Japanskar sviðslistir fjölbreyttar
Japanskar sviðslistir eru fleiri og fjölbreyttari en þær sem ég hef talið upp hér að ofan en þetta er kannski góður inngangspunktur.
Ég hef sjálfur ekki séð nógu mikið af hefðbundnu leikhúsi í Japan en hef þó komið að uppsetningum þar sem Noh og Rakugo léku stór hlutverk.
Árið 2022 lék ég lifandi tré í nýrri útfærslu á gömlu Noh leikriti og síðar sama ár lék ég evrópskan japönskumælandi kaffibarþjón í leikriti sem fjallaði um Rakugo.
Ég hef nefnilega verið svo lánsamur að taka þátt í mörgum mismunandi uppsetningum í japönsku leikhúsi, allt frá árinu 2011 þegar ég gekk til liðs við leiklistarklúbb Sapporo Intercultural and Technological High School.
Ein lína í byrjun
Ég var í skiptinámi í Japan á árunum 2011-2012 og nam við menntaskóla í Sapporo á Hokkaido eyju. Þegar fólk er í menntaskóla í Japan er vinsælt að velja sér ákveðið bukatsu eða klúbbaiðkun.
Það virkar þannig að skólinn rekur mismunandi klúbba í íþróttum, listum og annarri iðkun sem nemendur geta sótt. Vinsælir klúbbar eru hafnabolti, frjálsar íþróttir, fótbolti og tónlist, en ég ákvað að ganga í leiklistarklúbbinn. Þar var ég í eitt ár með flottu fólki og góðum kennurum. Við settum upp fjórar sýningar og ég fór með hlutverk í öllum sýningum, þó misstór.
Í fyrstu sýningunni var ég með eina línu: “Ég kemst ekki á þriðjudaginn, ég er að spila golf”.
Undir lok var ég farinn að fá aðalhlutverk og man eftir því að hafa lært 50 blaðsíðna handrit utan að, allt á japönsku. Þetta voru hins vegar nútímalegar sýningar sem notuðust ekki við hefðbundnar sviðslistir.
Ég þarf að kynna mér þær betur og sérstaklega langar mig að læra dansformið Butoh.
Butoh er tegund dansleikhúss frá 1959 sem myndast að hluta til út frá Seinni heimsstyrjöldinni og því ráðaleysi sem fylgdi eftirstríðsárunum. Butoh er líka svar við vestrænum danshefðum sem höfðu verið vinsælar í Japan til þessa.
Í þætti vikunnar af hlaðvarpinu Heimsendi ræðum við Snæfríður Ingvarsdóttir, leikkona og Japansvinur, einmitt Butoh og áhrif þess á iðkandann sem og á áhorfendur. Við Snæfríður ræðum einnig nýlega ferð hennar til Japans, menningarmun þjóðanna, og hina tvo póla Japans, eins og ég kýs að kalla það.
Þar á ég við hvernig hið gamla og hið nýja mætist í japanskri menningu og hvernig Japan getur þróast áfram án þess að missa tengsl við fortíðina.
Þáttur vikunnar er aðgengilegur á öllum helstu hlaðvarpsveitum, þar á meðal á Spotify og Apple Podcasts, sem og á Patreon.
