Það kemur reglulega upp í umræðunni að ríkið eigi að selja eignir sínar til að afla tekna eða minnka umfang sitt. Nú hefur Anna Hrefna Ingimundardóttir, aðstoðarframkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins (SA), lagt til að ríkið selji mikilvægar eignir eins og Isavia, Landsvirkjun og ríkisbankana. Þetta eru stórhættulegar hugmyndir sem geta haft alvarlegar afleiðingar fyrir þjóðarhag.
Isavia og öryggi flugumferðar
Isavia er fyrirtæki í eigu ríkisins sem sér um rekstur flugvalla og flugumferðarþjónustu á Íslandi. Flugöryggi er lykilatriði í nútíma samfélagi, og sú staðreynd að fyrirtækið sé í opinberri eigu tryggir að öryggi og samfélagsleg hagsmunir séu í fyrirrúmi, frekar en einungis arðsemi.
Einkavæðing Isavia myndi þýða að reksturinn færi í hendur aðila sem hafa fyrst og fremst hagnað að leiðarljósi. Þetta gæti leitt til skerts öryggis, hærri gjalda fyrir flugfélög og jafnvel verri þjónustu. Það er ekki einu sinni víst að einkarekin fyrirtæki hafi nauðsynlega reynslu eða getu til að tryggja sömu gæði í flugöryggi og núverandi kerfi. Því er þetta í besta falli áhættusamt, en í versta falli stórhættulegt.
Ríkisbankar – Af hverju að selja gullgæsina?
Ríkið á enn stóran hlut í bankakerfinu og hefur haft af því miklar tekjur undanfarin ár. Ríkisbankarnir hafa skilað hundruðum milljarða í arð til ríkissjóðs, sem er fé sem annars hefði runnið í vasa einkaaðila ef bankarnir væru seldir.
Þegar bankarnir voru einkavæddir í aðdraganda hrunsins 2008 leiddi það til algjörs glundroða í efnahagslífinu og gífurlegra efnahagslegra áfalla fyrir þjóðina. Er einhver tilbúinn til að taka þá áhættu aftur? Það væri ekki bara heimskulegt heldur beinlínis ábyrgðarlaust.
Landsvirkjun – Grunnstoð orkuöryggis
Landsvirkjun er stærsti raforkuframleiðandi landsins og gegnir lykilhlutverki í orkuöryggi þjóðarinnar. Ef fyrirtækið yrði selt til einkaaðila myndi það þýða að raforkuverð yrði í höndum fjárfesta sem hefðu enga samfélagslega skyldu til að tryggja stöðugt og hagkvæmt rafmagn fyrir landsmenn.
Við höfum séð víða erlendis hvað gerist þegar grunnþjónusta eins og rafmagn er einkavædd: verðið hækkar, fjárfesting í innviðum minnkar og samfélagið situr eftir með óstöðugt kerfi. Ísland er afskekkt eyja sem reiðir sig á sjálfbæra orku – að gefa slíkt vald í hendur einkaaðila er í besta falli glapræði.
Hver græðir á þessu?
Það er engin tilviljun að Samtök atvinnulífsins séu talsmenn þess að selja ríkiseignir. Einkaaðilar sjá hér gríðarleg tækifæri til að græða á kostnað almennings. Með því að selja fyrirtæki eins og Isavia, Landsvirkjun og ríkisbankana er verið að færa verðmæti þjóðarinnar úr höndum almennings í hendur fárra auðmanna og fjárfesta.
Við höfum áður séð hvernig slíkar söluáætlanir enda: einkafyrirtæki kaupa eignir á afslætti, skera niður þjónustu og hækka verð til að hámarka hagnað sinn. Þetta eru engar getgátur heldur sögulegar staðreyndir frá bæði Íslandi og erlendis.
Einkavæðing er ekki lausnin
Söluþráhyggja Samtaka atvinnulífsins og annarra talsmanna einkavæðingar er ekki byggð á langtímahagsmunum þjóðarinnar heldur skammtímagróða fárra. Að selja lykilinnviði eins og Isavia, ríkisbankana eða Landsvirkjun er galin hugmynd sem myndi veikja efnahagslegt öryggi landsins, rýra þjónustu og færa auðlindir almennings í hendur fjárfesta sem eru fyrst og fremst að hugsa um arðsemi.
Í stað þess að selja þessar mikilvægu eignir ættum við að einblína á að efla þær og tryggja að þær starfi í þágu almennings. Að láta skammtímahugsun ráða för er uppskrift að hörmungum, eins og sagan hefur margoft sýnt. Við megum ekki gera sömu mistök aftur.
Höfundur er íbúi í Garðabæ.
