Sjálfstæðisflokkurinn ber ábyrgð á því að heildarútgjöld hins opinbera hafa vaxið úr 292 milljörðum króna (á verðlagi ársins 2023) frá árinu 1978 í 1.931 milljarð á síðasta ári. Á þessu tímabili hefur hlutfall útgjalda hins opinbera farið úr 31 prósent af vergri landsframleiðslu í 45 prósent af vergri landsframleiðslu.
Það var einmitt á árunum fyrir 1980 sem hugmyndafræðileg bylting átti sér stað meðal ungra sjálfstæðismanna, sem endurspeglaðist í kjörorðunum „báknið burt“ og endurreisn í anda frjálshyggju“.
Kristinn Sveinn Helgason, doktor í opinberri stjórnsýslu og rekstrarhagfræði, sem starfað hefur erlendis í fimm þjóðlöndum á síðustu áratugum. skrifar mjög áhugaverða grein sem birtist í Morgunblaðinu síðastliðinn þriðjudag. Hann fer yfir þróunina í útþenslu ríkisbáknsins hér á landi síðustu 40-45 árin og skoðar hvernig áform sjálfstæðismannanna ungu um minnkun ríkisumsvifa hafa gengið eftir, en Kristinn bendir á að margir af leiðtogum ungra sjálfstæðismanna á þessum árum, sem börðust fyrir þessari hugmyndafræðilegu endurnýjun, áttu síðar eftir að leika mikilbægt hlutverk í íslenskum stjórnmálum næstu áratugina.
Þegar þróun fjármála hins opinbera á tímabilinu 1980-2023 er skoðuð kemur í ljós að árlegur vöxtur heildarútgjalda hins opinbera var 4,1 prósent að raunvirði á meðan landsframleiðsla jókst árlega um 2,3 prósent að raunvirði. „Þetta þýðir að útgjöld hins opinbera jukust mun hraðar en verg landsframleiðsla á mann á þessu 43 ára tímabili. Á árunum 2020 til 2023 jukust tekjur hins opinbera og ríkissjóðs líka mikið eða um rúm 8 og 9,5 prósent árlega að raunvirði á meðan verg landsframleiðsla á mann hækkaði um 5,3 prósent. Þessi hlutfallslega mun hægari vöxtur vergrar landsframleiðslu á mann skýrist m.a. af miklum innflutningi erlends vinnuafls sem einkum hefur sótt í greinar sem hafa bæði lægri laun og litla framleiðni. Það er ekki síður sláandi að heildarútgjöld hins opinbera og ríkissjóðs jukust um 55 og 52 prósent að raunvirði á tímabilinu 2015 til 2023.“
Kristinn Sveinn rifjar upp að þegar hann starfaði í stjórnarráðinu í byrjun níunda áratugar síðustu aldar voru einungis fimm starfsmenn í forsætisráðuneytinu, en þeir séu nú orðnir 60-70 talsins. Þá höfðu ráðherrar einn aðstoðarmann en hafa nú í festum tilvikum tvo til þrjá; því til viðbótar hafi þingflokkarnir 30 aðstoðarmenn og ríkisstjórnin þrjá þannig að heildarfjöldi aðstoðarmanna sé nú 60-70. Hann bendir á að í nýrri skýrslu Viðskiptaráðs kemur fram að stöðugildi í ráðuneytunum hafi nær tvöfaldast á tímabilinu 1995-2020.
Kristinn Sveinn segir ekki þurfa að koma á óvart þótt Fjármálaráð hafi í umsögn um fjármálaáætlun fyrir tímabilið 2025-2029 komist að þeirri niðurstöðu að fjármál hins opinbera séu ekki sjálfbær. „Samkvæmt ráðinu er minna aðhald í ríkisfjármálum hér á landi en í samanburðarlöndum og tímabundin útgjöld hafa tilhneigingu til að verða varanleg. Eitt af sérritum Fjármálaráðs hefur líka bent á að nálægt tveir þriðju af nýjum störfum á tímabilinu 2013 til 2022 voru í byggingariðnaði, ferðaþjónustu og hjá hinu opinbera, þ.e. greinum sem hafa tiltölulega lága framleiðni. Slík þróun hlýtur að vera ávísun á minni efnahagslegan þrótt þjóðarinnar og vaxandi líkur á fátækt á komandi árum. Það er því orðið brýnt að stjórnvöld móti nýja langtímastefnu um uppbyggingu fjölbreyttra og arðbærra atvinnuvega sem geta boðið upp á góð laun og mikla framleiðni og jafnframt stutt við önnur markmið eins og aukinn félagslegan jöfnuð, betra umhverfi og samfélagslegan stöðugleika.“
Hver er það svo sem ber ábyrgð á þessari ískyggilegu þróun ríkisfjármála? „Á þessu 43 ára tímabili (1980-2023) hefur Sjálfstæðisflokkurinn setið 36 ár í ríkisstjórn og leitt fjármálaráðuneytið í um 31 ár. Það má því segja að ef það er einhver stjórnmálaflokkur sem ber höfuðábyrgð á hinum öra vexti ríkisútgjalda á síðustu áratugum, þá er það Sjálfstæðisflokkurinn, eða sá flokkur sem á sínum tíma boðaði hina róttæku hugmyndafræði um „báknið burt“ og „endurreisn í anda frjálshyggju“.“
Kristinn Sveinn hnykkir út með því að segja að flestum sé ljóst að umfang hins opinbera sé orðið of viðamikið í íslensku hagkerfi og ný efnahagsleg sókn þurfi að byggjast á lækkun bæði skatta og útgjalda og aukinni framleiðni. Það verkefni kalli á meiri pólitíska djörfung en hingað til hafi sést í íslenskum stjórnmálum.
