fbpx
Þriðjudagur 05.nóvember 2024
EyjanFastir pennar

Þorsteinn Pálsson skrifar: Lítil auðnubót fyrir stofnanir lýðræðisins

Eyjan
Fimmtudaginn 20. júní 2024 06:00

Ekki missa af Helstu tíðindum dagsins í pósthólfið þitt

Lesa nánar

Í byrjun vikunnar héldum við upp á áttatíu ára afmæli forsetaembættisins.

Gagnrýni á störf þeirra stofnana lýðveldisins, sem forsetinn er hluti af, er mikilvægur þáttur lýðræðisins.

En afmælið og nýafstaðin barátta um Bessastaði er líka tilefni til að hugleiða hvaða áhrif kerfisbundin öfugmæli geta til lengri tíma haft á stofnanir lýðræðisskipulagsins.

Elítuorðræðan

„Ég heiti Ragnar Kjartansson og ég er elíta.“ Þannig byrjar listamaðurinn varnargrein í maílok vegna gagnrýni, sem hann sætti fyrir að styðja fráfarandi forsætisráðherra í forsetaframboði.

Samkvæmt orðabókinni er elíta hnjóðsyrði um þá sem njóta forréttinda. Ragnar hefur sannarlega náð lengra en flestir í list sinni. Og vel má vera að hann hafi efnast.

En með rökum er trauðla unnt að halda því fram að hann standi þar sem hann er fyrir aðra sök en eigin frumlegu sköpunargáfu? Hvernig getur það eitt minnkað forsetaframbjóðanda að eiga hann eða aðra slíka að meðhaldsmönnum?

Traust

Stjórnmálamenn og listamenn eiga að sæta gagnrýni fyrir það sem þeir gera. En málið vandast þegar orðræðan er kerfislega notuð til að minnka þá fyrir það eitt í hvaða stöðu þeir eru.

Það er ekkert betra að tala kerfislega niður til allra stjórnmálamanna eða allra listamanna fremur en til fólks af öðrum kynstofni eða annarri kynhneigð.

Kerfisleg notkun orða skiptir nefnilega máli þegar kemur að því trausti sem lýðræðið og réttarríkið byggir á.

Stofnanir

Orðið stofnun hefur smám saman fengið neikvæða merkingu. Samt er það svo, að rétt eins og heilbrigði landsmanna byggir á stofnunum eins og sjúkrahúsum, byggir lýðræðið á stofnun eins og Alþingi og réttarríkið á stofnunum eins og dómstólum og lögreglu.

Réttarreglur, sem um þessar stofnanir gilda, eru mikilvægar. En á endanum er það svo að þær þjóna ekki tilgangi sínum njóti þær ekki trausts.

Þótt menn tali iðulega kerfisbundið um ráðherra sem forréttindaelítu er tilgangurinn sjaldnast sá að grafa undan lýðræðinu. En dropinn holar steininn. Sagan geymir dæmi um hvernig andlýðræðisleg öfl hafa sprottið upp úr jarðvegi slíkrar umræðu.

Alþingi

Á fyrri hluta síðustu aldar fór mikið fyrir bændum, sýslumönnum, kaupmönnum og prestum á Alþingi. Nú eru fulltrúar þessara hópa sjaldséðir hrafnar þar.

Án rannsóknar sýnist mér að hversdagsfólk eigi fleiri fulltrúa á Alþingi nú en áður var. Á þessari öld hefur orðið meiri endurnýjun á Alþingi í hverjum kosningum en nokkru sinni fyrr.

Í gegnum tíðina eru vissulega til dæmi um að fjölskyldur hafi samtímis haft rík áhrif í viðskiptum og pólitík. En þau eru ekki mörg.

Spegilmynd

Fyrrum forsætisráðherra á ekki meira tilkall til Bessastaða en aðrir og sannarlega eðlilegt að hann sé meir í skotlínu en aðrir vegna verka sinna.

En þegar látið er að því liggja að sjö ára ríkisstjórnarforysta og ellefu ára seta samtals við ríkisstjórnarboðið skipi þjóðkjörnum þingmanni sjálfkrafa í forréttindaklíku er það ekki áfellisdómur um störf hans heldur öfugmæli um mikilvægustu stofnun lýðræðisins.

Þingmenn eru mishæfir. Þekking þeirra er misjöfn. Þeir eru misvandir að virðingu sinni. Þeir geta misstigið sig og jafnvel verið mislyndir. Þetta gerir þá aftur á móti ekki að forréttindaelítu. Nær væri að líta svo á að þessi veruleiki á Alþingi sé spegilmynd samfélagsins.

Öfugmæli

Öfugmæli um stofnanir lýðræðisins eru fyrirferðarmikil í daglegri umræðu en virðast oft hafa tilhneigingu til að bólgna í forsetakosningum. Það er umhugsunarefni.

Svo má ekki gleyma því að stjórnmálamenn eru ekki alltaf barnanna bestir í þessu samhengi. Ummæli sumra þeirra um mikilvægar stofnanir eru stundum líkari kerfislegum öfugmælum en málefnalegri rökræðu.

Hjúskapur

Stjórnarskráin segir að forseti Íslands og Alþingi fari saman með löggjafarvaldið og forsetinn og önnur stjórnvöld fari saman með framkvæmdavaldið.

Þetta þýðir að forseti lýðveldisins og ríkisstjórn eru eitt. Forsetinn er einfaldlega hluti af stjórnskipulegum hjúskap Alþingis og ríkisstjórnar.

Öfugmæli um þær stofnanir lýðveldisins og lýðræðisins, sem forsetinn er hluti af, lækka um leið risið á Bessastöðum.

Að því er lítil auðnubót.

Athugasemdir eru á ábyrgð þeirra sem þær skrá. DV áskilur sér þó rétt til að eyða ummælum sem metin verða sem ærumeiðandi eða ósæmileg. Smelltu hér til að tilkynna óviðeigandi athugasemdir.

Fleiri fréttir

Pennar

Mest lesið

Nýlegt

EyjanFastir pennar
Fyrir 2 vikum

Sigmundur Ernir skrifar: Fóstbræðrasaga síðari tíma upplausnar

Sigmundur Ernir skrifar: Fóstbræðrasaga síðari tíma upplausnar
EyjanFastir pennar
Fyrir 2 vikum

Óttar Guðmundsson skrifar: Fimmtugastaogfyrsta ríkið

Óttar Guðmundsson skrifar: Fimmtugastaogfyrsta ríkið
EyjanFastir pennar
Fyrir 3 vikum

Óttar Guðmundsson skrifar: Ríkisstjórn á skilnaðarbraut

Óttar Guðmundsson skrifar: Ríkisstjórn á skilnaðarbraut
EyjanFastir pennar
Fyrir 3 vikum

Svarthöfði skrifar: Eins og farsi eftir Dario Fo

Svarthöfði skrifar: Eins og farsi eftir Dario Fo
EyjanFastir pennar
03.10.2024

Þorsteinn Pálsson skrifar: Skuggasundið

Þorsteinn Pálsson skrifar: Skuggasundið
EyjanFastir pennar
29.09.2024

Björn Jón skrifar: Að vera menningarríki

Björn Jón skrifar: Að vera menningarríki
EyjanFastir pennar
26.09.2024

Þorsteinn Pálsson skrifar: Töframeðal stjórnmálanna

Þorsteinn Pálsson skrifar: Töframeðal stjórnmálanna
EyjanFastir pennar
22.09.2024

Björn Jón skrifar: Ísbirnir og aðrar fjarlægar skepnur

Björn Jón skrifar: Ísbirnir og aðrar fjarlægar skepnur