Fulltrúar Hrunamannahrepps og fleiri sveitarfélaga telja frumvarp um breytingu á Jöfnunarsjóði vega harkalega að fjárhagslegum hagsmunum þeirra. Verið sé að afnema milljarða króna samkomulag ríkis og sveitarfélaga til tuttugu ára.
„Okkur þykir þetta verulega misráðið og við erum ekki ein um þá skoðun,“ segir Aldís Hafsteinsdóttir, sveitarstjóri Hrunamannahrepps og fyrrverandi formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga sem sendi umsögn í nafni hreppsins um frumvarpið um miðjan desembermánuð.
Á hún þá við fyrirhugaða niðurfellingu svokallaðs fasteignaskattsframlags. Sú breyting muni kosta Hrunamannahrepp rúmlega 60 milljónir króna árlega.
Í Hrunamannahreppi búa um 900 manns og Aldís segir greiðslur úr Jöfnunarsjóði skipti gríðarlega miklu máli.
„Mjög mikilvægur hluti tekna sveitarfélagsins kemur frá Jöfnunarsjóði. Enda er sjóðinum ætlað það hlutverk að jafna stöðu sveitarfélaga. Að í þeim sveitarfélögum þar sem meðaltekjur eru lægri en annars staðar komi framlag úr Jöfnunarsjóði til að vega upp þennan mismun,“ segir hún.
Fyrir rúmum tveimur áratugum gerðu ríki og sveitarfélög með sér samkomulag um sérstakt framlag vegna tekjutaps einstakra sveitarfélaga vegna lækkunar tekna af fasteignaskatti. Þetta var gert eftir að ríkisstjórnin breytti álagningarstofni mannvirkja.
Einkum bitnaði breytingin á fámennari sveitarfélögum sem hafa mörg sumarhús. Var því samið um að greiða út framlag úr Jöfnunarsjóði til að bæta upp tapið. Árið 2023 var þessi upphæð í heildina 6,5 milljarður króna. Niðurfellingin er hluti af því að einfalda reglurverkið.
„Ef þetta fellur út mun það hafa veruleg áhrif á möguleika sveitarfélagsins til þess að veita íbúum lögbundna þjónustu,“ segir Aldís.
Auk þess að skerða getu sveitarfélaganna þá minnki þessi niðurfelling fasteignaskattsframlags hvata sveitarfélaga til sameiningar. Sé það á skjön við yfirlýstan vilja ráðherra og ríkisstjórnar.
Sem dæmi nefnir Aldís sveitarfélögin fjögur í uppsveitum Árnessýslu. Það er Hrunamannahrepp, Skeiða-og Gnúpverjahrepp, Bláskógabyggð og Grímsnes- og Grafningshrepp.
Framlög til sameiningar þessarra sveitarfélaga yrðu 350 milljónir króna samkvæmt núverandi regluverki. Ef hið nýja frumvarp færi óhaggað í gegnum þingið yrðu framlögin nánast engin vegna hins mikla sumarhúsafjölda í Grímsnesinu.
„Hér hefur ítrekað verið rætt um sameiningu sveitarfélaga í uppsveitunum. En með þessu yrði ekki fjárhagslegur akkur af því að sameinast,“ segir Aldís. Hún segir að breytingar á Jöfnunarsjóði megi ekki hrista fram úr erminni án þess að það sé skoðað í kjölinn hvaða raunverulegu áhrif þær muni hafa á getu sveitarfélaga til að veita þjónustu.
