Gamall ágreiningur Íslendinga og Dana hefur nú blossað upp á nýjan leik. Hann snýst um íslenskan menningararf sem er geymdur í Danmörku en Íslendingar vilja gjarnan fá lánaðan til langs tíma eða fá afhentan að fullu.

Eitthvað á þessa leið hefst umfjöllun Danska ríkisútvarpsins (DR) um íslensku handritin sem eru geymd í Kaupmannahöfn.

Bent er á að nýlega hafi Norðmönnum verið neitað að fá handrit að láni og hafi það hrundið af stað umræðu á Íslandi um íslensku handritin sem eru varðveitt í Kaupmannahöfn.

Norðmenn fóru fram á að fá tólf handrit, sem segja sögu norsks samfélags fyrr á öldum, afhent frá Dönum. Vildu Norðmenn að handritin yrðu hluti af varanlegri sýningu á Þjóðarbókasafninu í Osló. Árni Magnússon, handritasafnari, færði Kaupmannarhafnarháskóla handritin að gjöf árið 1730. Kaupmannahafnarháskóli hafnaði því að afhenda sjö handrit en Konunglega bókasafnið féllst á að lána Norðmönnum fimm handrit til sýningarinnar að því er Norska ríkisútvarpið sagði í lok síðasta árs.

Rætt var við Lilju Alfreðsdóttur, mennta- og menningarmálaráðherra, í þættinum Kulturen á P1 rás DR nýlega. Þar sagði hún það sterka sannfæringu sína að handritin eigi að vera á Íslandi.

Í heildina er um 3.000 handrit að ræða sem Árni Magnússon safnaði. 1965 sömdu Danir og Íslendingar um skiptingu handritanna. Um 1.400 eru varðveitt í Kaupmannahöfn en restin á Íslandi. Þau elstu eru frá því um 1150. Vísindamenn telja að elstu handritin séu varðveitt í Kaupmannahöfn. Árið 2009 voru handritin tekin á Heimsminjaskrá UNESCO.

DR bendir á að á næsta ári verði Hús íslenskra fræða tilbúið og í tengslum við það vilji Lilja fá fleiri handrit afhent en í húsinu verður sérstök deild fyrir handritin. „Handritin eru sál Íslands og núna er hluti af íslensku sálinni geymdur í lokaðri geymslu í Kaupmannahöfn. Bókmenntir á íslensku gegna mikilvægu hlutverki fyrir Íslendinga sem þjóð. Þjóð sem varðveitir ekki tungumálið sitt hættir að vera þjóð eða verður önnur þjóð,“ sagði Lilja.

Samningurinn frá 1965

Samkvæmt samningi þjóðanna frá 1965 um skiptingu handritanna er kveðið á um að hann sé endanlegur og að Íslendingar fái aldrei aftur afhent neitt sem telst til íslenskra menningarverðmæta frá Dönum.

Því veltir DR því upp hvort Lilja sé að brjóta þetta ákvæði samningsins þegar hún fer fram á að fá fleiri handrit afhent. Hún sagði í samtali við Kulturen að nú hafi tímarnir breyst og að sýn okkar á fortíðina breytist stöðugt. Auk þess standi Danir ekki við sinn hluta samningsins. Í honum sé kveðið á um að bæði löndin eigi að leggja sitt af mörkum við rannsóknir á handritunum. Kaupmannahafnarháskóli hafi hins vegar dregið úr rannsóknum á þeim en Íslendingar hafi styrkt sínar rannsóknir. „Ég tel að það sé hægt að færa rök fyrir að Kaupmannahafnarháskóli og dönsk yfirvöld uppfylli ekki ákvæði samningsins,“ sagði hún.

Bertel Haarder, sem var menntamálaráðherra 1986 þegar þjóðirnar sömdu um að báðar skyldu þær sinna rannsóknum á handritunum, tekur undir sjónarmið Lilju. Hann er þingmaður Venstre, talsmaður flokksins í málum er varða Norræna samvinnu og forseti Norðurlandaráðs. „Íslenski ráðherrann hefur alveg rétt fyrir sér í að Danir hafi ekki staðið við samninginn því svo fáir starfi við rannsóknir og kennslu og við verðum að bæta úr því. Mér finnst að Danir eigi að standa við sinn hluta samningsins,“ sagði hann.