Ragnar Önundarson, viðskiptafræðingur og fyrrverandi bankastjóri, segir að afskiptaleysisstefna tryggi engan veginn frjálsa samkeppni á markaði. Markaður þurfi strangt aðhald til að tryggja frjálsa samkeppni. Hann bendir jafnframt á að menn gati misfarið með annarra fé án þess að um skattfé sé að ræða.
Þetta kemur fram í aðsendri grein Ragnars í Morgunblaðinu í dag.
Ragnar lítur yfir sviðið í efnahagsmálum núna og segir að bólumyndun sem orðið hafi á fasteignamarkaði sé í raun svikamylla. Hvetur hann til þess að brugðist verði við framboðsskorti á húsnæði með kaupum á viðlagasjóðshúsum líkt og gert var eftir Vestmannaeyjagosið á áttunda áratugnum:
„Í samdrætti dragast tekjur sveitarfélaga saman og þau draga úr framkvæmdum. Lóðir verða ekki til nema gerðar séu götur, lögð holræsi og aðrar lagnir. Þegar glaðnar til á ný hefjast sveitarfélögin handa, en því miður, þá lifna fasteignaviðskipti líka við á sama tíma. Skortur verður á nýjum íbúðum. Verðhækkanir fasteigna umfram aukningu kaupmáttar hefjast. Fjárfestar skynja tækifærið og yfirbjóða aðra. Þetta gerðist eftir litlu efnahagslægðina um aldamótin og þetta gerðist aftur eftir hrunið 2008. Þetta mun líka endurtaka sig á næstu misserum. Framboð hefur ekki mætt eftirspurn í tuttugu ár, m.a. af því að fjárfestar hafa tekið fjölda íbúða af almennum markaði og leigja þær nú ferðamönnum. Fjölskyldur hafa þurft að borga uppsprengt verð og tekið til þess há lán til langs tíma. Vaxtabyrði þeirra er ekki bara vegna hárra vaxta heldur of mikilla skulda. Á meðan skortur varir raka örfá stór byggingafélög saman fénu sem unga fólkið þarf að taka að láni. Þetta er svikamylla. Tryggja þarf að sveitarfélögin undirbúi lóðir í þeirri efnahagslægð sem fer í hönd. Það jafnar líka hagsveifluna. Ekkert nema stóraukið framboð, umfram nýliðun kaupenda, getur leyst vandann. Eftir gosið í Vestmannaeyjum voru flutt inn mörg hundruð „Viðlagasjóðshús“ og reist á stuttum tíma. Þau hafa reynst vel, þetta mætti endurtaka, samhliða öðrum aðgerðum.“
Ragnar rifjar upp fleyg orð Margrétar Thatcher, þess efnis að gallinn við sósíalisma væri sá að fyrr eða síðar yrðu menn uppiskroppa með annarra manna fé og vísaði þar til ríkisútgjalda. Hann bendir hins vegar á að í markaðsbúskap misfari menn ekki síður með annarra fé og það sé lánsféð sem menn noti til fjárfestinga í áðurnefndri bólumyndun:
„Ásókn í annarra manna fé verður aldrei hamin með lögmálum markaðarins. Ásköpuð græðgi mannsins veldur því. Hin orðheppna Margaret Thatcher minnti á þetta með ummælum sínum um að í sósíalismanum yrðu menn uppiskroppa með annarra manna fé og vísaði þar til ríkisútgjaldanna. Staðreyndin er hins vegar sú að ásókn í annarra manna fé hefur ekki reynst minni í markaðsbúskap. Það er lánsféð, sem borið er uppi af sparifé almennings, sem menn sækjast eftir að fá afnot af, til að braska með bóluverðmæti. Hálf öld er liðin síðan Jónas Haralz notaði fyrst orðið „frjálshyggja“. Síðar kom fram orðið „nýfrjálshyggja“, en ég hef engan mun séð á þessu tvennu annan en þann, að fylgismenn hinnar síðarnefndu virðast trúa því að markaðir með peninga leiti jafnvægis af sjálfu sér, eins og aðrir. Fyrir margnefnt hrun sáum við einn mann sanka að sér yfir 1.000 milljarða kr. lánsfé og var það þá nær tíundi hluti alls lánsfjár íslenska bankakerfisins. Þar til bær stjórnvöld hreyfðu hvorki legg né lið. Það var afskiptaleysisstefnan. Ríkisstjórnin trúði því að ekki mætti trufla bankana.“
Eitt meginvandamálið við íslenskan markað er fákeppni, að mati Ragnars. Segir hann Samkeppniseftirlitið byggja ákvarðanir sínar á þeirri ranghugmynd að á Íslandi séu markaðir virkir:
„Við höfum sérstaka stofnun, Samkeppniseftirlit, sem er ætlað það verkefni að efla samkeppni. Því miður skilja forsvarsmenn hennar ekki að Evrópureglurnar, sem leiddar hafa verið í íslensk lög og þeir eru að framkvæma, eru miðaðar við virka markaði og eiga ekki við í fákeppninni hér heima. Þeir samþykkja í sífellu samruna og yfirtökur skv. þessum reglum og þar með aukna samþjöppun og fákeppni. Þær vonir voru bundnar við aðildina að EES að samtenging markaðanna yrði til þess að öflugar evrópskar verslanir hösluðu sér völl hér. Í þeim fáu tilvikum sem það hefur gerst hafa félögin fljótt orðið samdauna ástandinu og tekið þátt í sjálftökunni.“
Ragnar segir að fæstir markaðir séu frjálsir á Íslandi enda hafi orðið gífurleg samþjöppun hér síðustu áratugi. Markaðshagkerfið sé vissulega það skásta sem til sé en afskiptaleysi dugi ekki til:
„Flestir markaðir hér eru orðnir eitraðir af fákeppni. Keppt er um stóru viðskiptavinina, en aðrir eru misnotaðir. Hugmyndin um afskiptaleysi og hina ósýnilegu hönd er það skásta, en í markaðsbresti verða menn að leggja sín pólitísku prinsipp til hliðar og gera þess í stað það sem er skynsamlegt. Stjórnvöld, sem hafa verið bláeyg og sofið á verðinum, þurfa nú að vakna upp, þó við vondan draum sé.“
