Jón Steinar Gunnlaugsson ritar:
Stjórnvöld á Íslandi hafa nú látið boð út ganga um aðgerðir vegna útbreiðslu á Covid-19 veirunni, m.a. vegna skaðlegra efnahagslegra áhrifa af henni. Verði meðal annars gripið til þess ráðs að bjóða fyrirtækjum, sem orðið hafi fyrir a.m.k. 40% tekjumissi, ríkisábyrgð á 50% nýrra lána sem fyrirtækin fái hjá viðskiptabönkunum. Sýnist þá gert ráð fyrir að bankarnir muni sjálfir bera 50% áhættu af þessum lánum, ef þeim sem lánin taka tekst ekki að endurgreiða þau.
Nú ættu menn að muna að Hæstiréttur Íslands hefur á síðustu árum breytt ákvæði almennra hegningarlaga um umboðssvik. Eftir lagatextanum er ekki unnt að refsa fyrir þau nema sannaður sé auðgunarásetningur á brotamann. Þessu breytti rétturinn í dómum sínum og kom á þeirri skipan að refsa skyldi starfsmönnum bankanna ef talið yrði að þeir hefðu með gerðum sínum stofnað bankanum í verulega hættu á að verða fyrir fjártjóni með lánveitingum sínum. Þau lán voru þá yfirleitt veitt í því skyni að lántaki nýtti lánsféð til að kaupa hlutabréf í viðkomandi banka, sem bankinn átti sjálfur, og taka síðan veð í bréfunum til tryggingar kröfunni um endurgreiðslu lánsins. Raunar var vandséð hvernig í þessu átti að felast tjónsáhætta fyrir bankann. Hæstiréttur taldi samt að svo hefði verið og var þá ljóst að rétturinn gekk mjög langt í viðleitni til sakfellingar yfir hinum sökuðu mönnum; eiginlega svo langt að engu tali tók.
Þessir dómar réttarins fólu einfaldlega í sér óheimila valdbeitingu sem virðist hafa réttlæst af viðleitni við að sefa reiði landsmanna vegna bankahrunsins. Nú koma síðan í ljós afleiðingarnar af svona dómaframkvæmd, þegar við virðum fyrir okkur úrræði stjórnvalda gegn skaðlegum fjárhagslegum afleiðingum af veirufárinu.
Þetta gerist með þeim hætti að ríkisstjórn Íslands beinir því nú til bankanna að veita fyrirtækjum í vanda lán, sem að minnsta kosti kunni að hálfu leyti að verða án tryggingar. Þannig verði lánin að því marki á áhættu bankans sjálfs, nema þá lántaki geti sjálfur sett tryggingu, sem í flestum tilvikum hlýtur í stöðunni að teljast ólíklegt. Í slíkum lánveitingum verður, m.a. vegna ríkjandi ástands, miklu fremur talin hætta á fjártjóni, heldur en í nefndum dómum Hæstaréttar. Má telja víst að hluti af þessum lánum muni ekki fást endurgreiddur og viðkomandi banki því sitja uppi með fjártjónið sem af því leiðir. Í yfirliti stjórnvalda kemur fram að sá helmingur sem ríkið ábyrgist ekki geti numið allt að 35 milljörðum króna.
Ef í þessu felst ráðagerð stjórnvalda um að hluti þessara bankalána verði án trygginga og á áhættu bankanna er um greinilegt hættuspil að ræða. Með hliðsjón af nefndum dómum Hæstaréttar Íslands verður ekki betur séð en bankamenn myndu brjóta gegn ákvæði almennra hegningarlaga um umboðssvik ef þessar lánveitingar ættu sér stað án fullnægjandi trygginga. Við verðum að ætla að þetta sé gert fyrir vangá. Það er samt ástæða til að vara bankamenn við. Þeir einir ættu að taka þátt í þessu sem eru tilbúnir til að verja nokkrum árum bak við lás og slá í þágu þessa málstaðar.
Með hliðsjón af nefndum dómum Hæstaréttar Íslands verður ekki betur séð en bankamenn myndu brjóta gegn ákvæði almennra hegningarlaga um umboðssvik ef þessar lánveitingar ættu sér stað án fullnægjandi trygginga.
Jón Steinar Gunnlaugsson er lögmaður
