Björn Jón Bragason, sagn- og lögfræðingur, skrifar pistil í helgarblað DV sem nefnist Á þingpöllum. Í pistli vikunnar gagnrýnir hann gífuryrði verkalýðshreyfingarinnar á krísutímum og minnir á mikilvægi þess að atvinnulífið, lífeyrissjóðirnir og verkalýðshreyfingin vinni saman að hagsmunum þjóðarinnar.
Þessi þáttur blaðsins er helgaður pólitík og pólitíkin er víðar en í þingsölum. Hún birtist líka í verkalýðshreyfingunni sem er sterkur valdaaðili og óhjákvæmilega þarf að taka tillit til. Stéttarfélögum er ætlað mikilsvert hlutverk að lögum, sér í lagi sem viðsemjandi um kjör launafólks.
Umfang verkalýðshreyfingarinnar er mikið og til marks um það má nefna að samanlagt bókfært eigið fé tveggja stærstu stéttarfélaga landsins, VR og Eflingar, nam rúmum 25 milljörðum króna í árslok 2018.
Á eftirstríðsárunum runnu upp nýir tímar í samfélögum Vestur-Evrópu. Borgaralegu öflin færðust nær þeim róttæku. Hægrimenn sættust á víðtækan, opinberan rekstur og stóraukin útgjöld til félagsmála, á sama tíma og vinstrimenn höfnuðu frekari þjóðnýtingu og vildu treysta að nokkru marki á frjálst framtak. Viðreisnarstjórnin, samstjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks, sem sat að völdum 1959–1971, var tímanna tákn. Á þessu tímaskeiði sáttar í vestrænum samfélögum hefur orðið lífskjarabylting, líka meðal aldraðra. Með samstilltu átaki verkalýðshreyfingar og vinnuveitenda var hér á landi komið á fót einu öflugasta lífeyriskerfi heims. Þar hefur forystufólk stéttarfélaga og atvinnurekendur bundist traustum böndum, við ávöxtun fjármuna sjóðfélaga, og gagnkvæmur skilningur vaxið á því að öflugu félagslegu kerfi verður ekki viðhaldið, nema með þróttmiklu atvinnulífi.
Með íslenska lífeyrissjóðakerfinu má segja að hér á landi hafi myndast það sem sem fyrir mörgum áratugum voru kölluð „alþýðuvöld í atvinnulífinu“, en fyrir forgöngu Guðmundar H. Garðarssonar og fleiri forystumanna Lífeyrissjóðs verslunarmanna, var lífeyrissjóðum gert kleift að fjárfesta í hlutabréfum. Það var óumdeilanlega mikið heillaskref og þegar er litið er til áranna 1980 til 2015 kemur í ljós að raunávöxtun sjóðsins í íslenskum hlutabréfum var að meðaltali 10,7 prósent, sem er mun hærra en af öðrum fjárfestingum. Hér meðfylgjandi er tafla sem sýnir eignarhluti Lífeyrissjóðs verslunarmanna og Gildis í nokkrum félögum í Kauphöllinni. Verkalýðshreyfingin skipar helming stjórnarmanna í báðum þessum sjóðum og sömu sögu er að segja til dæmis um Lífeyrissjóð ríkisstarfsmanna, Birtu, Brú og Stapa, sem líka eru umsvifamiklir á hlutabréfamarkaði.
Á umliðnum dögum hefur Icelandair, eitt mikilvægasta fyrirtæki landsins, róið lífróður og við öllum blasir að draga þarf stórlega úr kostnaði, svo hægt verði að bjarga félaginu. Bogi Nils Bogason, forstjóri þess, hefur ekki dregið neina fjöður yfir það að launakostnaður flugstétta vegi þar þyngst og í innanhússskeyti til starfsfólks – sem Ríkisútvarpið sagði frá – kom fram að á sama tíma og unnið væri nótt og dag við að bjarga fyrirtækinu, fyndi hann að helsta fyrirstaðan værum „við sjálf, starfsfólkið sem starfar hjá fyrirtækinu“.
Drífa Snædal, forseti Alþýðusambandsins, sagði þessar fullyrðingar „einstaklega ósvífnar“. Ragnar Þór Ingólfsson, formaður VR, lét einnig í sér heyra og kvaðst vera orðinn „þreyttur á því að alltaf skuli starfsfólkið vera aðalvandamálið þegar illa gengur, þegar annað er augljóst“. Digurbarkalegar yfirlýsingar koma engum að gagni þegar svo miklir þjóðhagslegir hagsmunir eru í húfi. Öllum er ljóst að draga þarf verulega úr kostnaði eigi Icelandair að lifa af.
Hið opinbera getur ekki leitt okkur úr þeirri djúpu kreppu sem þjóðfélagið stendur frammi fyrir. Ríkisvaldið ráðstafar eingöngu þeim fjármunum sem atvinnulífið hefur látið því í té með sköttum. Eina bjargræðið er arðvænleg fyrirtæki. Icelandair hefur verið þar í lykilhlutverki og rétt að rifja upp að það voru lífeyrissjóðir landsmanna sem endurreistu það í kjölfar bankahrunsins. Sjóðirnir létu þá til sín taka með myndarlegum hætti og stofnuðu Framtakssjóð Íslands sem hafði grundvallarþýðingu við uppbyggingu atvinnulífsins í kjölfar bankahrunsins. Icelandair hafði lent í eignarhaldi banka, sem ekki gat gengið. Framtakssjóðurinn hafði afl til að koma félaginu á rétta braut, studdur af Lífeyrissjóði verslunarmanna og Lífeyrissjóði starfsmanna ríkisins. Framtakssjóðurinn hagnaðist um alls 47,7 milljarða króna, en það var hvorki meira né minna en 110 prósenta ávöxtun á stuttum líftíma sjóðsins. Í núverandi ástandi í þjóðfélaginu vantar tilfinnanlega öflugan fjárfestingasjóð af þessu tagi.
Þjóðfélagið er ein órofa heild og hagsmunir rækilega samtvinnaðir, sér í lagi í ljósi beinna ítaka sjóða launafólks í stærstu fyrirtækjum landsins, og þegar eitt mikilvægasta fyrirtæki landsins rær lífróður, skiptir máli að talsmenn launafólks leiti allra leiða til verja tilverugrundvöll þess. Alvöruforystufólk verður að geta hafið sig yfir sífellt karp á götuhornum um allt og ekki neitt.
