Kári Stefánsson, forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar, segir í grein í Fréttablaðinu í morgun sem ber heitið Landráð ? að ekki sé allt með felldu þegar kemur að verði á makríl sem landað sé hér á landi og vísar í skýrslu Verðlagsstofu skiptaverðs um samanburð á verði makríls á Íslandi og Noregi:

„Þar sést að verð á makríl sem hráefni án tillits til ráðstöfunar sem var landað í Noregi var að meðaltali 227% hærra en á þeim sem var landað á Íslandi. Árið 2018 var þessi munur um það bil 300%. Það er heimsmarkaður á makríl þannig að verðið í Noregi markaðist af heimsmarkaðsverðinu. Verðið á Íslandi markaðist af einhverju allt öðru. Heildartekjur útgerðarinnar íslensku af makríl á því ári voru um 25 milljarðar, þannig að einhvers staðar hurfu 50 milljarðar af verðmætinu við það eitt að makrílnum var landað á Íslandi,“

segir Kári og bætir við að verðlag aflans sem landað var í Noregi hafi sveiflast eftir heimsmarkaðsverði, en á Íslandi hafi verðið verið nokkurn veginn það sama allt árið um kring:

„Sem þýðir einfaldlega að það var ekki einungis þrisvar sinnum lægra heldur líka með öllu óháð raunverulegu verðmæti makrílsins. Og síðan hitt, það hlýtur að hafa verið verðsamráð meðal kaupendanna.“

Rökstuddur grunur um þjófnað

Kári segir það nokkuð einhlíta reglu að stóru útgerðarfyrirtækin sem veiði makrílinn eigi einnig vinnslufyrirtækin og söluaðilana:

„Sagan segir að makríllinn hafi síðan verið seldur frá Íslandi til erlendra fyrirtækja í eigu útgerðarfyrirtækjanna. Á síðasta ári var meðalverð sem fékkst fyrir íslenska makrílinn 65% lægra en fyrir þann norska. Það var sem sagt prýðilegt tækifæri fyrir þessi erlendu fyrirtæki í eigu íslenskrar útgerðar til þess að selja makrílinn áfram á miklu hærra verði. Ef það sem að ofan greinir er rétt þá eru afleiðingar þess að útgerðirnar hafi gerst sekar um þjófnað, skattsvik og peningaþvætti.“

Kári setur síðan fram fjórar kenningar:

1. Sjómenn sem veiddu makrílinn voru hlunnfarnir svo að um munar. Það má leiða að því rök að útgerðirnar hafi stolið af þeim stórfé.
2. Útgerðirnar stálu ekki bara fé af sjómönnunum heldur líka sveitarfélögunum þar sem þeir greiddu sín opinberu gjöld.
3. Útgerðirnar hlunnfóru sveitarfélögin með því að greiða ekki hafnargjöld í samræmi við raunverulegt verðmæti aflans.
4. Útgerðirnar gáfu erlendum félögum, sem þær áttu, hluta af tekjum sínum og greiddu þar af leiðandi ekki af þeim skatt.
5. Útgerðirnar stunduðu peningaþvætti í gegnum félögin, sem þær áttu í útlöndum. Útgerðirnar notuðu félögin til þess að fela tekjur og koma þeim undan skatti.

Þarf að rannsaka málið

Kári slær þó varnagla og segist vona að svona sé ekki í pottinn búið:

„Nú veit ég ekki hvort þetta er eins og að ofan var rakið og vona sannarlega að svo sé ekki. Skýrsla Verðlagsstofu skiptaverðs bendir hins vegar til þess að svo gæti verið, án þess að ég vilji leggja mat á líkurnar. En þar sem um er að ræða þann möguleika að það sé verið að stela af sameiginlegri auðlind þjóðarinnar verður að rannsaka þetta ofan í kjölinn og það sem meira er, Alþingi verður að sjá til þess að það verði gert fljótt og á heiðarlegan máta. Það er ekki síður mikilvægt fyrir útgerðina en þjóðina alla.“

Kári segir það hinsvegar vekja hjá sér óhug að þó málið hafi verið rætt í þingnefndum og meðal þingflokkanna, hafi engum fundist ástæða til að gera neitt í málinu:

„Það má geta sér til um heildarstærð þessa máls með því að horfa til þess að á síðustu sjö árum hafa um það bil 300 milljarðar króna af norsku verðmæti makríls horfið við það eitt að honum var landað á Íslandi. Hvernig skyldi dæmið líta út ef við tækjum með í reikninginn allar tegundir fiskjar sem útgerðarfyrirtækin veiða við strendur landsins?“