Óli Björn Kárason, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, vekur athygli á breyttri lýðfræðilegri samsetningu íslensku þjóðarinnar í nánustu framtíð í Morgunblaðinu í dag og þann vanda og kostnað sem því fylgir.
Hann segir lífslíkur Íslendinga fara stöðugt hækkandi, en meðalævilengd karla hefur hækkað um cirka níu ár á síðustu 40 árum, í 80.6 ár árið 2017. Konur hafa farið úr 73.5 árum árið 1971 í 83,9 ár á sama tíma.
Árið 2040 mun hlutfall fólks eldra en 67 ára hækka úr 12% í 19% og verða alls um 76 þúsund talsins. Árið 2060 verður hlutfallið 22% og fjöldinn 97 þúsund og árið 2066 verða þeir 114 þúsund.
„Þess er ekki langt að bíða að eldri borgarar utan vinnumarkaðar verði fleiri en þeir sem eru undir tvítugu. Að óbreyttu verða æ fleiri utan vinnumarkaðar. Við sem þjóð höfum ekki efni á því – jafnvel þótt lífeyriskerfið standi sterkar hér en í flestum öðrum löndum,“
segir Óli Björn, en nefnir að fleiri þjóðir horfi fram á mikinn vanda við að fjármagna svimandi háar lífeyrisskuldbindingar og hækkandi útgjöld vegna heilbrigðismála vegna hækkandi aldurs:
„Sú hætta er raunveruleg – ekki síst í mörgum löndum Evrópusambandsins – að rof myndist milli kynslóða. Átök verði á milli yngri og eldri. Lífeyrisskuldbindingarnar eru svo þungar að við þær verður ekki staðið án þess að skerða lífskjör þeirra sem eru á vinnumarkaði (t.d. með stöðugt hærri sköttum) eða lækka verulega lífeyrisgreiðslur eldri borgara. Ég hef líkt þessari stöðu við tímasprengju.“
Óli Björn segir að sterk staða íslensku lífeyrissjóðanna gefi landsmönnum tækifæri til að forðast að „gjá milli kynslóða“ myndist hér á landi. En hinsvegar:
„…þá verðum við að horfast í augum við áskoranir og takast á við þær. Í heild er tryggingafræðileg staða sjóðanna neikvæð – skuldbindingar eru umfram eignir – og þar ræður mestu að lífeyrisskuldbindingar ríkis og sveitarfélaga eru ekki að fullu fjármagnaðar. Samkvæmt upplýsingum FME nam útgreiddur lífeyrir samtryggingardeilda lífeyrissjóðanna á síðasta ári 136 milljörðum og jókst um 11 milljarða eða 8,8%. Ljóst er að lífeyrisþegum fjölgar hratt á næstu árum og réttindi þeirra verða að jafnaði meiri en þeirra sem nú eru á lífeyri. Útgreiddur lífeyrir mun því aukast verulega um leið og það dregur úr aukningu iðgjalda. Á móti þessu kemur að þeim sem treysta á almannatryggingar mun fækka á komandi áratugum. Almenna lífeyrissjóðakerfið tekur við.“
Óli Björn nefnir að stokka þurfi upp spilin, hækka þurfi eftirlaunaaldurinn í 70 ár í skrefum á næstu 10-12 árum og síðan í takt við hækkun lífaldurs. Þá þurfi að afnema þurfi hámarksaldur opinberra starfsmanna:
„Hægt er að orða þetta með einföldum hætti: Lengja verður starfsævi allra Íslendinga í takt við hærri lífaldur. Og til að standa undir bættum lífskjörum verður einnig að auka framleiðni vinnuafls og fjármagns. Framleiðni vinnuafls og fjármagns verður ekki aukin með hærri sköttum, ólíkt því sem margir stjórnmálamenn halda,“
segir Óli Björn og nefnir að samvinnu kynslóðanna þurfi til, sem og hugarfarsbreytingu:
„Ungt fólk verður að virða rétt þeirra eldri til að taka virkan þátt í vinnumarkaðinum og skynja þau verðmæti sem fólgin eru í reynslu og þekkingu. Að sama skapi verða þeir eldri að gefa yngra fólki svigrúm, vera opnir fyrir nýjum hugmyndum og aðferðum. Hugarfarsbreytingin felst í aukinni samvinnu milli kynslóða. Margt eldra fólk sem er í fullu fjöri – hefur löngun og styrk til að halda áfram á vinnumarkaði. Það er efnahagsleg firra að koma í veg fyrir að það haldi áfram að vinna, hvort heldur er í fullu starfi eða hluta.“
Samkvæmt tölum frá Hagstofu Íslands er máske tilefni til að hafa annarskonar áhyggjur af breyttri samsetningu landans á næstu áratugum. Frjósemi Íslenskra kvenna minnkar með hverju árinu og mælist undir þeim viðmiðum sem talið er að þurfi til að viðhalda þjóðinni.
Óli Björn segir það vondar fréttir:
„Vondu fréttirnar eru þær að frjósemi heldur áfram að minnka. Árið 2018 var frjósemi íslenskra kvenna 1,7 börn á ævi hverrar konu og hefur hún aldrei verið minni frá því að mælingar hófust árið 1853, samkvæmt upplýsingum Hagstofunnar. Árið 1971 eignaðist hver kona að meðaltali 2,9 börn, árið 1960 um 4,3 börn. Líkt og bent er á í frétt Hagstofunnar í apríl síðastliðnum er miðað við að frjósemi þurfi að vera um 2,1 barn til að viðhalda mannfjöldanum til lengri tíma litið.“