Björn Leví Gunnarsson, þingmaður Pírata, er fyrsti flutningsmaður frumvarps til laga sem kveður á um brottfall og breytingu á ýmsum lögum og ákvæðum um presta, trúfélög og lífsskoðunarfélög, sem lúta einnig að sjálfsstæði þjóðkirkjunnar.
Stærsta breytingin er niðurfelling laga um sóknargjöld, en í stað þess að ríkið innheimti þau með hlutfalli af skatttekjum, þurfa trúfélög sjálf að sjá um innheimtu sóknargjaldanna, sem og að ákveða upphæð þeirra.
„Ekki er vitað til þess að önnur trúfélög, eða önnur félagasamtök, séu með starfsreglur sínar skráðar í landslög, umfram almenn lög um slík félög. Lagafrumvarpið jafnar því stöðu biskupsstofu og sókna landsins á við önnur trúfélög. Með þessu getur þjóðkirkjan einnig einfaldlega breytt reglum sínum á eigin forsendum og án afskipta Alþingis,“
segir í greinagerð frumvarpsins.
Þá er sagt að stór hluti lagabálka séu „löngu úr sér gengnir“ og eigi ekki lengur við:
„Meðal þess sem þarna má finna er skylda presta til að heimsækja öll sóknarbörn sín tvisvar á ári og heimild sem nær eingöngu til biskupa að undanskilja sóknarbörn frá fermingu. Má því kalla þetta frumvarp lið í tiltekt í lagasafni landsins og einföldun regluverks. Með þessari tiltekt er líka lagt af að biskup Íslands, vígslubiskupar, prófastar og prestar þjóðkirkjunnar séu embættismenn samkvæmt lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins enda erfitt að sjá hvaða stjórnsýsluhlutverki þessi embætti eiga að gegna í opinberri stjórnskipan.“
Frá árinu 2009 hefur meðlimum þjóðkirkjunnar fækkað um rúmlega 20 þúsund manns, en á meðan hefur verið hröð fjölgun landsmanna, alls 36 þúsund manns, sem virðist ekki skila sér til þjóðkirkjunnar. Alls voru 92,2 prósent landsmanna í þjóðkirkjunni árið 1992.
Áður fyrr voru öll nýfædd börn skráð í það trúfélag sem móðir barnsins var skráð í. Þar af leiðandi var meirihluti landsmanna skráður sjálfkrafa í þjóðkirkjuna án vitundar og samþykkis. Þessari reglu var fyrst breytt árið 2013, nú þurfa báðir foreldrar að vera skráðir í sama trúfélag, svo barn þeirra skráist sjálfkrafa í sama trúfélag. Ellegar skráist barnið utan trúfélaga.
Þjóðkirkjan er á fjárlögum og fékk um 5,5 milljarða króna frá skattborgurum landsins árið 2018. Í stjórnarskrá nýtur þjóðkirkjan stuðnings og verndunar ríkisvaldsins umfram önnur trúfélög. Þá er enn í gildi kirkjujarðarsamkomulagið frá 1997 sem fól í sér að ríkið tók yfir um 600 kirkjujarðir, gegn því að greiða laun presta og starfsmanna Biskupsstofu.
Frá því að samkomulagið tók gildi, árið 1998, hefur ríkið greitt þjóðkirkjunni samtals 42 milljarða króna, þar af eru um 40 milljarðar laun til presta, eða um tveir milljarðar á ári.
Fjöldi presta hér á landi telja um 140 manns.
Þá virðist áhugi turtildúfna á að ganga í hnapphelduna innan þjóðkirkjunnar fara minnkandi, þar sem yfir helmingur þeirra sem giftu sig í nóvember gerði það hjá sýslumanni, í stað prests þjóðkirkjunnar, sem virðist þróunin á síðustu árum. Um aldamót var hlutur þjóðkirkjunnar í hjónavígslum 71 prósent, en er innan við 50 prósent árið 2018.
Þá hefur meirihluti almennings kallað eftir aðskilnaði ríkis og kirkju nánast samfleytt frá árinu 1993, í könnunum þess efnis. Í október voru 54 prósent Íslendinga hlynnt aðskilnaði ríkis og kirkju, samkvæmt Þjóðarpúlsi Gallup.
Í sömu könnun kom fram að þriðjungur þjóðarinnar bæri mikið traust til þjóðkirkjunnar, sem var fækkun um tíu prósentustig milli ára. Alls 39 prósent sögðust bera lítið traust til þjóðkirkjunnar.
Ánægjan með störf biskups hefur aldrei verið minni samkvæmt könnun Gallup. Aðeins 14 prósent sögðust ánægð með störf biskups, en 44 prósent sögðust óánægð.
