Utanríkisráðuneytið hefur haft til skoðunar beiðni frá kínverskum stjórnvöldum um að þau komi að fjármögnun og uppbyggingu innviða hér á landi í verkefni sem nefnist Belti og braut, eða The Belt and Road Initiative (BRI)
Er um alþjóðlegt verkefni að ræða sem byrjaði árið 2013 og hefur verið hugarfóstur Xi Jinping, leiðtoga Alþýðuveldisins Kína, en það er talið vera 10 sinnum stærra en Marshall-aðstoðin var á sínum tíma, eftir seinni heimsstyrjöldina.
Þegar hafa 127 lönd og 29 alþjóðastofnanir undirritað BRI-samning við Kína, samkvæmt Jin Zhijian, sendiherra Kína á Íslandi. Sagði Zhijian í grein sinni í Morgunblaðinu að íslensk stjórnvöld væru „opin“ fyrir slíkum samningi.
Sjá nánar: Íslensk stjórnvöld íhuga risastóra peningagjöf frá Kína – Marshallaðstoðin bliknar í samanburði
Sjá nánar: „Íslenska ríkisstjórnin er opin fyrir að undirrita samkomulag við Kína“
Ekki stendur til að taka við neinum „gjöfum“ frá kínverskum stjórnvöldum, sagði Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra við fyrirspurn Hönnu Katrínar Friðriksson, þingmanns Viðreisnar, á Alþingi í gær, um í hvaða farvegi viðræður Íslands og Kína um verkefnið Belti og Brautir væri.
Katrín sagði málið til skoðunar hjá utanríkisráðuneytinu, en sagðist ekki líta svo á að um gjöf væri að ræða:
„Hv. þingmaður nefnir það að okkur standi til boða einhvers konar gjöf. Ég vil ekki líta svo á þó að svo kunni að vera að Kínverjar hafi hug á fjárfestingu hér á landi. Sá áhugi er ekki nýr af nálinni og við þekkjum gömul dæmi þess efnis að kínverskir aðilar hafa viljað t.d. fjárfesta hér í landi og öðrum þáttum. Utanríkisráðuneytið hefur hins vegar haft þetta belti og braut framtak til skoðunar undanfarin misseri og hvað nákvæmlega felst í þeim tillögum sem kínversk stjórnvöld hafa verið að kynna vestrænum ríkjum, hvað það myndi þýða fyrir íslenska hagsmuni,“
sagði Katrín og minntist á fríverslunarsamninginn við Kína og hvernig samskiptin hefðu verið að styrkjast við Kína á undanförnum árum:
„En það liggur hins vegar algerlega fyrir að það er ekkert á borðinu um að taka við neinum gjöfum frá kínverskum stjórnvöldum, bara svo það sé sagt skýrt. Hins vegar er það svo og þarf ekki að koma neinum á óvart að kínversk stjórnvöld hafa verið að leita hófanna með fjárfestingar. Það verða engar ákvarðanir teknar af hálfu íslenskra stjórnvalda án þess að það verði rætt á Alþingi. Þær liggja ekki á borðinu svo að ég sé fullkomlega heiðarleg með það við hv. þingmann.“
„Viðskiptalegur ávinningur Kína og landanna sem taka þátt í BRI hefur farið yfir 6 trilljónir Bandaríkjadala með fjárfestingu sem nemur meira en 80 milljörðum Bandaríkjadala. Yfir 300.000 störf hafa skapast og aðildarríkin hafa fengið rúmlega 2 milljarða Bandaríkjadala með auknum skatttekjum,“
segir Zhijian sendiherra í grein sinni.
Þess má geta að upphæð Marshall-aðstoðarinnar sem Ísland fékk eftir síðari heimsstyrjöldina nam tæplega 30 milljónum Bandaríkjadala, sem í dag gera um 38 milljarða króna, en var á verðgildi þess tíma 630 milljónir króna. Árleg útgjöld ríkissjóðs í þá daga námu um 260 milljónum króna.
Þessi stefna Kína hefur verið harðlega gagnrýnd, sérstaklega af stjórnvöldum í Bandaríkjunum, sem segja stjórnvöld í Kína vera að kaupa sig til áhrifa. Því neitar Zhijian í grein sinni og segir enga pólitík á bak við verkefnið, bara tækifæri.
„Beltis og brautar-frumkvæðið (BRI) kemur frá Kína en árangur frumkvæðisins er ávinningur heimsins alls. Fjöldi staðreynda sýnir að BRI er ekki „skuldagildra“ en er frekar sameiginleg „þjóðarkaka“ aðildarríkjanna. Frumkvæðið er ekki „pólitískt tæki“ en það má lýsa því sem frábæru tækifæri til sameiginlegrar framþróunar. Æ fleiri Evrópulönd hafa ákveðið að taka þátt í BRI, og hefur Kína nú þegar undirritað samninga við 17 ESB-lönd þar á meðal Ítalíu, Lúxemborg, Grikkland, Ungverjaland og Portúgal. Samstarfið milli Kína og Evrópu undir ramma BRI er sífellt að styrkjast og bera ávöxt.“
Í grein sinni rekur sendiherrann sex liða áætlun sem samstarfsgrundvöll við Ísland og segir stjórnvöld hér á landi opin fyrir samstarfinu:
„Íslenska ríkisstjórnin er opin fyrir að undirrita samkomulag við Kína um BRI-samstarf. Einnig hafa ýmsir aðilar úr viðskiptalífinu og frá öðrum sviðum sýnt mikinn áhuga á að taka þátt í BRI. Ég trúi einlæglega að BRI gæti þjónað sem nýr vettvangur og gæti opnað ný tækifæri til samstarfs milli Kína og Íslands í tengslum við eftirfarandi meginþætti: Í fyrsta lagi að auka tengsl milli Kína og Íslands. Með stuðningi regluverks BRI og stuðningi fjármálastofnana eins og AIIB og Silkileiðarsjóðsins (Silk Road Fund), geta Kína og Ísland unnið saman að því að byggja upp tengslanet á landi, sjó, lofti og á alnetinu. Einnig geta þjóðirnar unnið saman að styrkingu ferðaþjónustu, Norðurskauts Silkileiðarinnar (Polar Silk Road), beinu flugi milli landanna og þróunar á 5G samskiptakerfum, sem myndi stuðla að tvíhliða samvinnu á öllum sviðum.“
Þess má geta að Lilja Alfreðsdóttir, mennta- og menningarmálaráðherra, gerði á dögunum samkomulag við Kína um menningarsamstarf sem og gagnkvæma viðurkenningu háskólanáms milli landanna, en samstarfið við Kína hófst fyrir alvöru árið 2013 þegar Össur Skarphéðinsson, þáverandi utanríkisráðherra, og Gao Hucheng, viðskiptaráðherra Kína, undirrituðu í Peking fríverslunarsamning milli Íslands og Kína. Síðan þá hafa mýmargir samningar fylgt á eftir, á sviði viðskipta, landbúnaðar, tækni og vísinda, svo eitthvað sé nefnt.
Donald Trump Bandaríkaforseti undirritaði fyrir skemmstu forsetatilskipun þess efnis að bandarískum fyrirtækjum er bannað að kaupa þjónustu af kínverskum fjarskiptafyrirtækjum, á borð við Huawei, þar sem þau eru talin geta ógnað þjóðaröryggi.
Huawei fyrirtækið er eitt það fyrirferðarmesta í uppbyggingu 5G kerfisins, bæði í Bandaríkjunum og á Íslandi, en Trump telur að kínversk yfirvöld geti þannig nýtt sér 5G tæknina til njósna og eftirlits.
Kína hefur einnig unnið með Rússlandi að málefnum norðurslóða. Í tilkynningu um opið málþing um það vaxandi samstarf í Háskóla Íslands segir:
„Frá 2017 hefur Kína unnið að framkvæmd norðurslóðastefnu sinnar og hefur áætlun þeirra um belti og braut verið útvíkkuð til norðurs. Þrátt fyrir að hafa í upphafi haft vissar efasemdir um aðkomu Kína að málefnum norðurslóða hefur ríkisstjórn Putins sóst eftir auknu samstarfi við Kínverja til að efla eigin norðurslóðastefnu. Samstarf ríkjanna í norðri hefur því undanfarið snúist að miklu leyti um að byggja upp Silkileið norðursins, með áherslu á siglingar og uppbyggingu innviða. Þá hafa Rússland og Kína einnig aukið samstarfið í rannsóknum sem gefur Kína aukið vægi í umræðunni um norðurslóðir.
Nýleg gagnrýni Bandaríkjaforseta á samstarf Kína og Rússlands á norðurslóðum gæti haft önnur en tilætluð áhrif og í raun ýtt undir frekara samstarf Rússlands og Kína í stað þess að hindra það. Silkileið norðursins gæti því greitt leiðina og orðið vettvangur að norðurslóðum fyrir aðra aðila og þannig ögrað núverandi kerfi, jafnvel Norðurskautsráðinu. Áhugavert er að velta fyrir sér hver viðbrögð Bandaríkjanna og Norðurlandanna við auknu samstarfi Rússalands og Kína á norðurslóðum kunna að verða.“
Í niðurlagi greinar sinnar segir sendiherra Kína á Íslandi:
„Miklar vonir eru bundnar við að Ísland geti orðið fjölskyldumeðlimur í BRI-samstarfinu eins fljótt og auðið er. Kína er reiðubúið að vinna með Íslandi við að nýta ný tækifæri til þróunar og skapa bjartari sameiginlega framtíð fyrir samskipti milli Kína og Íslands.“
