Silja Dögg hefur setið á Alþingi fyrir Framsóknarflokkinn síðan 2013. Hún lagði fyrst fram frumvarp um breytingu á barnaverndarlögum og almennum hegningarlögum vorið 2018. Þegar það komst ekki á dagskrá lagði hún það aftur fram um haustið. Hún segir að ástæðan hafi verið síendurtekinn fréttaflutningur um dæmda barnaníðinga sem halda áfram að brjóta af sér eftir að afplánun lýkur. Hún segir:
„Menn eru dæmdir, þeir sitja inni, svo fara þeir aftur út. Í sumum tilvikum er vitað að þeir muni brjóta af sér aftur. Eða það eru að minnsta kosti yfirgnæfandi líkur á því. Ég hugsaði hvað væri til ráða og var þá bent á leið sem hefur verið farin í Bretlandi með góðum árangri. Ég ákvað því að nota þessa hugmynd en auðvitað þyrfti að aðlaga hana að íslensku umhverfi.“
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að barnaverndarnefndir og aðrir viðkomandi aðilar verði upplýstir þegar dæmdur barnaníðingur flytur búferlum. Það er ef hann flytur til Akureyrar, svo dæmi sé tekið, yrðu stofnanir þar í bæ látin vita.
„Þetta gengur út á að tengja kerfin betur saman. Barnavernd, löggæsluna, dómstólana og alla sem koma að þessum málum. En það yrðu ekki hengd upp plaggöt með myndum af brotamönnum á staðnum. Þetta snýst um samvinnu. Núna er þetta þannig að eftir afplánun láta þessir menn sig hverfa, skipta um nafn og flytja til annarra sveitarfélaga. Þannig kaupa þeir sér tíma, halda áfram að brjóta af sér og eyðileggja fjölda fólks, fyrir lífstíð jafnvel. Það sem ég er að leggja fram í þessu frumvarpi er kannski ekki eina rétta leiðin en þetta er tilraun til þess að byrja einhvers staðar. Að taka umræðuna og reyna að finna leið til að koma í veg fyrir þessi brot.“
Samkvæmt greinargerð með frumvarpinu eru um það bil tíu prósent kynferðisafbrotamanna talin líkleg til þess að brjóta af sér á nýjan leik.
„Meginreglan er sú að þegar menn hljóta dóm og afplána þá séu þeir búnir að gera upp skuldina við samfélagið. En þegar við erum með þessa tegund af brotamönnum þá verðum við að hugsa út fyrir rammann. Við náum ekki árangri með núverandi leiðum og náum ekki að vernda borgarana.“
Ef einstaklingur hefur brotið af sér gegn barni og er talinn líklegur síbrotamaður samkvæmt áhættumati yrði hægt að gera eftirfarandi öryggisráðstafanir eftir að afplánun lýkur í þann tíma sem nemur hámarksrefsingu við brotinu.
Viðurlögin við brotum á þessum öryggisráðstöfunum yrðu allt að tveggja ára fangelsi.
Áhættumat er framkvæmt í dag en Silja segir vandamálið vera að það sé valkvætt. Brotamaðurinn sjálfur ákveður hvort hann undirgengst það. Ef frumvarpið færi í gegn yrði áhættumat skylda og framkvæmt af fagaðilum á afplánunartímabilinu.
„Það er ekki verið að tala um að allir kynferðisbrotamenn undirgangist kvaðir að afplánun lokinni. Þetta er fámennur hópur en hættulegur.“
Getur betrunarvist í fangelsi gert eitthvað fyrir þennan hóp?
„Það eru til meðferðir fyrir barnaníðinga, lyfjavönun, samtalsmeðferð og annað. En svo eru aðrir sem segja að þetta sé ólæknandi. Það sé hins vegar hægt að halda þessu niðri, ef viðkomandi er samstarfsfús og vill berjast gegn þessu. Vandinn er að þessar meðferðir eru valkvæðar.“
Í greinargerð með frumvarpinu er til dæmis gert ráð fyrir að dæmdir barnaníðingar geti ekki skipt um nafn til að fela sig. Silja segir að þetta sé flókið mál og geti stangast á einhvern hátt á við persónuvernd.
„Þetta frumvarp brýtur grunnhugmyndafræði réttarkerfisins sem við að öllu jöfnu göngum út frá. Menn sem falla í þennan hóp verða undir ákveðnu eftirliti eftir að afplánun er lokið. En þetta snýst ekki um nornaveiðar, að hús þessara manna séu merkt og þar fram eftir götum.“
Í sumum löndum eru upplýsingar um dæmda kynferðisbrotamenn aðgengilegar, til dæmis á vefsíðum, með nafni og mynd brotamanns. Hér á Íslandi hafa borgararnir tekið sig saman og komið á legg vefsíðum og samfélagsmiðlasíðum þar sem birtar eru myndir, nöfn og heimilisföng dæmdra barnaníðinga sem lokið hafa afplánun. Eins og fjallað hefur verið um lagði Sigríður Á. Andersen dómsmálaráðherra fram frumvarp um breytt fyrirkomulag á birtingu dóma. Yrðu þá dómar í kynferðisbrotamálum ekki birtir opinberlega á héraðsdómstólastigi sem gengur í berhögg við vilja almennings um að fá upplýsingar um þessa brotamenn. Silja telur að frumvarp Sigríðar verði ekki lagt fram, að minnsta kosti ekki í vetur.
Telur þú að ef þetta frumvarp eða annað sambærilegt næði fram að ganga, þá yrði minni ótti í samfélaginu?
„Já, og ég held að fólk vilji sjá eitthvað gert. Umfjöllun fjölmiðla síðustu mánuði og ár sýnir að kerfið er veikt. Það eru sömu einstaklingarnir sem brjóta af sér árum og áratugum saman. Áður fyrr var ekki talað um svona hluti og fólk ekki upplýst um hættuna. Í dag er umræðan til staðar en kerfið ekki í stakk búið til að taka á þessu.“
Silja segir að það muni taka stjórnmálamenn tíma að setja sig inn í málið. Þrátt fyrir að hún leggi þetta til ein standi þingflokkur Framsóknarflokksins með henni.
„Ég vona að þetta komi til umræðu í vetur, en ef ekki þá legg ég það aftur fram á næsta þingi. Best væri ef ráðuneytin sem þetta heyrir undir, félagsmála og dómsmála, legðu fram frumvarp því þá tæki það skemmri tíma.“
