Í samantekt Sigurðar Inga Jóhannssonar samgöngu- og sveitastjórnarráðherra um stöðu vegamála og mati á útgjaldaþörf, sem hann kynnti á ríkisstjórnarfundi fyrir helgi, kemur í ljós að þörfin á viðhaldi, framkvæmdum og þjónustu hefur aukist mikið á síðustu árum, meðan fjárveitingar hafa verið langt undir viðhalds- og framkvæmdarþörfum. Til dæmis jókst akstur landsmanna um 11% bara á síðasta ári.
Þá kemur fram að nauðsynlegar framkvæmdir, eins og að tvöfalda stofnvegi til og frá höfuðborgarsvæðinu, Reykjanesbraut, Suðurlandsveg og Vesturlandsveg um Kjarlarnes, kosti um 60 milljarða króna. Til hliðsjónar má nefna, að heildarframlög til nýframkvæmda í vegagerð á þessu ári eru 11,7 milljarðar.
Viðhald vega krefst minnst 10-11 milljarða á hverju ári samkvæmt samantektinni, en á síðasta ári voru rúmlega átta milljörðum veitt til þess arna.
Stærstu útgjaldaliðir Vegagerðarinnar eru viðhald, þjónusta og framkvæmdir
1. Mikil framkvæmdaþörf er í kerfinu. Á undanförnum áratug hefur fjármunum verið
forgangsraðað til viðhalds og vetrarþjónustu á kostnað framkvæmda. Nægir þar að nefna
framkvæmdir á Vestfjörðum í framhaldi af Dýrafjarðargöngum, jarðgangatengingu
Seyðisfjarðar, endurbætur á Hringvegi og útrýmingu einbreiðra brúa á honum sem samtals
gera um 100 milljarða króna. Þá er afar brýnt að tvöfalda stofnleiðir til og frá
höfuðborgarsvæðinu, Reykjanesbraut, Suðurlandsveg og Vesturlandsveg um Kjalarnes en
kostnaður við þær framkvæmdir er metinn á um 60 milljarða króna.
2. Viðhaldsþörfin er brýn. Undanfarin ár hefur fjárveiting til viðhalds vega verið
umtalsvert lægri en þörf og því liggja vegir víða undir skemmdum. Samtals er áætlað að þurfi
um 11 milljarða króna á ári til að viðhalda vegakerfinu í ásættanlegu horfi og vinna upp
viðvarandi skort en uppsöfnuð viðhaldsþörf nemur um 65 milljörðum króna.
Víða er bundið slitlag í slæmu ástandi, hjólför sums staðar svo djúp að hætta skapast í
vatnsveðrum og holur eru hættulegar þar sem burðarlag er jafnvel farið að gefa sig. Bundið
slitlag er á um 5.500 km vega og er árleg viðhaldsþörf þess metin á um 2,8 milljarða króna.
Uppsöfnuð þörf er nú metin 11,3 milljarðar króna. Fjárheimild ársins 2017 var hins vegar 4
milljarðar króna.
Þörfin fyrir styrkingar og endurbætur vega er mikil. Árleg þörf er metin 3 milljarðar króna á
ári en uppsafnaður vandi er nú talinn vera nálægt 50 milljörðum króna. Fjárheimild var hins
vegar 1,3 milljarðar króna á síðasta ári. Afleiðingar þessa eru dýrar því í stað viðhalds þarf
jafnvel að endurbyggja veg frá grunni. Mikil umferðaraukning gerir einnig kröfur um breiðari
vegi og er breikkun víða orðið brýn.
Viðhaldi malarvega er einnig ábótavant. Lengd þeirra er um 7.400 km, þar af eru stofn- og
tengivegir 2.800 km. Árleg viðhaldsþörf er metin 1,3 milljarðar króna en uppsöfnuð þörf til
viðbótar er að lágmarki 2 milljarðar króna. Þá skortir víða á heflun og rykbindingu.
Alls eru 1.225 brýr í vegakerfinu og eru 712 þeirra einbreiðar. Um 35% brúa eru eldri en 50
ára og því komin mikil þörf á endurnýjun. Endurstofnverð brúnna er 71,5 milljarðar króna og
æskileg árleg viðhaldsþörf um 1,4 milljarðar króna á ári.
3. Þjónustuþörf vegakerfisins fer vaxandi. Kostnaður við árlega þjónustu, að almennri
þjónustu meðtalinni, er samtals metin á um 5 milljarða króna. Sífellt meiri kröfur eru um
vetrarþjónustu, mest vegna ört vaxandi ferðaþjónustu allt árið. Undir þjónustu falla einnig
vegamerkingar, yfirborðsmálun, stikun, skilti, lýsing, öryggismál svo sem uppsetning vegriða
o.fl. Þá er upplýsingamiðlun um veður og færð vaxandi. Samdráttur í fjárveitingum til
þjónustu hefur bitnað á almennri þjónustu en leitast er við að hlífa vetrarþjónustu.
Gera má ráð fyrir að vetrarþjónustan kosti nú að meðaltali rúma 3 milljarða króna árlega.
Það sem af er þessu ári hefur daglegur kostnaður við vetrarþjónustu verið að meðaltali um 25
milljónir og á snjóþungum dögum um 35 milljónir króna.
