Það verð ég að segja eins og er, þetta er heldur klént svar hjá verðandi forseta Íslands – og furðu líkt því sem maður er að heyra úr munni Ólafs Ragnars Grímssonar og Sigmundar Davíðs. Það kemur á óvart að Guðni tali með svo yfirborðslegum hætti.
Að í svona risavöxnu máli sem varðar samtíð og framtíð þjóðar, eigi fólkið allt síðasta orðið. Það lærum við af Bretum núna. Fyrir okkur Íslendinga held ég að þetta breyti miklu til betri vegar. Við sjáum núna aukin tækifæri til að rýna í framtíðina, velja okkur leiðir. Fyrir Brexit getum við sagt að málið hafi snúist um annars vegar það að vera þar sem við erum eða hugsanlega leita eftir aðild, núna eru miklu fleiri leiðir opnar. Nú eru tækifærin fram undan. Mörg tækifæri.
Nú reynir á stjórnmálamennina að rýna í það. Til dæmis aukin samvinna á norður Atlantshafi, til dæmis aukin samvinna við Norður Ameríku, hugsanlegur vöxtur og viðgangur EFTA, þar sem Bretar voru á sinni tíð, kannski vilja þeir fara þangað inn, það á víst að bjóða þeim þangað. Svo er svo margt annað í þessu, hvað verður um stóra Bretland? Sameinaða konungsríkið? Skotar vildu vera áfram í Evrópusambandinu, hvað verður um þá? Hvað þýðir þetta fyrir Norðurlöndin? Danir gætu hugsað sér til hreyfings fái Bretar mikinn og góðan kjarasamning við Brussel, þannig að allt er þetta í deiglunni, en skapar eins og ég segi tækifæri frekar en ógnir.
Frambjóðandinn fullyrðir beinlínis að þetta “breyti miklu til betri vegar”? Hann fer býsna nálægt Ólafi Ragnari Grímssyni og Sigmundi Davíð Gunnlaugssyni sem fagna ákaft. Ólafur Ragnar segir beinlínis að þetta séu “mjög góð tíðindi fyrir Ísland” og fimbulfambar um Norðurslóðir og eitthvað sem hann kallar Norður-Atlantshafsþríhyrninginn.
Aðrir sem fagna eru meðal annarra Donald Trump, Marine Le Pen, Vladimir Putin, Norbert Hofer og Geert Wilders.
Guðni Th. Jóhannesson er aðeins yngri en ég. Við höfum báðir notið þess að lifa einstaka tíma friðar, frelsis og velmegunar. Því miður eru hræðileg teikn á lofti – alls staðar sjáum við uppgang þjóðernispópúlisma, haturs og öfga. Hætt er við að þjóðaratkvæðagreiðslan í Bretlandi virki eins og herhvöt á þjóðernishreyfingar út um alla Evrópu. Nú sjá þær sitt tækifæri. Og við erum ekki bara að tala um þjóðernissinna, því innan um eru alvöru fasistar. Við sjáum aftur vofu fasismans rísa upp í Evrópu. Því er jafnvel spáð að samstarf Evrópuþjóða kunni að liðast í sundur. Það er ekki gallalaust, óaánægja kraumar víða – hún beinist bæði að ríkisstjórnum sem sitja í einstaka löndum og Evrópusambandinu. Stundum grautast þetta saman eins og í þjóðaratkvæðagreiðslunni í Bretlandi – þar var ESB beinlínis kennt um allt sem er aflaga í þessu ríki, staðnum þar sem ríkir mest stéttaskipting, mestur ójöfnuður, þar sem er í raun óréttlátasta þjóðfélagsgerð í allri Vestur-Evrópu.
Íslendingar hafa vissulega átt náin tengsl við Bretland gegnum tíðina, en þaðan hefur líka komið margt sem hefur skaðað okkur. Fáar þjóðir tileinkuðu sér thatcherismann og síðan blairisman af þvílíkum ákafa. Íslensku útrásarvíkingarnir litu á London sem höfuðborg sína og lærðu marga ósiðina þar. Nú gæti jafnvel stefnt í að til valda í Bretlandi kæmist mjög öfgafull hægristjórn – langt til hægri við hinn nokkuð hófsama Cameron.
Við þetta tilefni þurfa þeir sem unna friði og frelsi að láta heyra vel í sér. Vangaveltur um hvort Ísland græði eru hjárænulegar. Ungt fólk í Bretlandi kaus upp til hópa gegn útgöngunni úr ESB – ungt fólk á Íslandi mun ekkert græða á upplausn í Evrópu.
Greining Guðna á þjóðaratkvæðagreiðslunni er líka grunnfærin – þetta tal um að fólkið eigi alltaf síðasta orðið. Jú, vissulega er það meginregla, en margir gallar þjóðaratkvæðagreiðsa urðu þarna augljósir og hvað þær geta valdið miklum klofningi. Í þessu tilviki er það sundrung milli borga og dreifbýlis, milli landshluta, milli aldurshópa. Og þarna hefur líka komið í ljós hvernig hatursáróður og alls kyns rökleysur fá að vaða uppi. Foringjar útgöngusinna eru þegar farnir að bakka með alls kyns loforð og yfirlýsingar sem þeir gáfu.
Súlurit sem sýnir aldursskiptinguna í kosningunum í fyrradag. Gamla fólkið tekur ákvörðun um framtíð unga fólksins.
Hér er aðeins meira viðbótarefni, þetta er úr Financial Times. Bæði um hvernig gamla fólkið tekur ráðin af unga fólkinu, en líka um hvernig við erum að upplifa andúð á menntun og upplýsingu – við munum hvernig fór síðast þegar slíkar hugmyndir tóku völdin í Evrópu.