„Einum færri“, skrifar vinkona mín sem dvelur mikið á Kúbu við andlát Fidels Castro. Það verður ekki vart við mikinn söknuð hjá henni. Þessi vinkona mín þekkir reyndar vel einræði og vont stjórnarfar.

Það verða sjálfsagt einhverjir til að mæra Castro, í mörgum erlendum fjölmiðlum má lesa að tilfinningarnar við fráfall hans séu blendnar. Castro felldi spilltan einræðisherra á sínum tíma og bauð Bandaríkjunum byrginn. Hann varð síðar ein síðasta eftirlegukind kalda stríðsins, en Bandaríkin héldu til streitu heimskulegu viðskiptabanni þar til Obama forseti hafði vit á að afnema það.

En hann varð sjálfur einræðisherra og harðstjóri sem kom upp kerfi þrælkunarbúða, ofsótti andstæðinga og þá sem voru honum ekki þóknanlegir – þeim Che Guevara var sérlega illa við samkynhneigða sem þeir álitu vera tákn um borgaralega úrkynjun. Það er óljóst hversu margir voru beinlínis drepnir, en talan skiptir þúsundum.

Hundruð þúsunda Kúbubúa flýðu land á tíma Castros, margir týndu lífinu á hriplekum fleytum við flóttatilraunir yfir til Bandaríkjanna.

Fidel Castró kvaldi Kúbúbúa með ræðum. Áheyrendur féllu í ómegin af þreytu eða leiðindum, en enginn þorði að láta sig hverfa. Lengsta ræða Castrós var hátt í átta klukkutímar. Kúbverjum var smalað á útifundi til að hlýða á þessi ósköp.

Castro hefði auðvitað geta sagt það sem hann þurfti að segja á 15 mínútum, hann var aldrei neinn sérstakur heimspekingur og ræðurnar voru mestanpart þrugl, en hann valdi að gera það á átta klukkutímum. Þannig sýndi hann vald sitt yfir fólkinu.

Castro varð sérlegur bandamaður Sovétríkjanna. Þetta var eins og fleinn í holdi Bandaríkjamanna rétt undan ströndum þeirra. Bandaríkjamenn reyndu að myrða hann og fella hann frá völdum, en allt kom fyrir ekki. Castró tók líka þátt í hernaðarævintýrum í Afríku, en félagi hans Che var drepinn þar sem hann var að reyna að koma á byltingu í Bólivíu. Það var á þeim tíma að Bandaríkjamenn litu á Rómönsku-Ameríku sem bakgarð sinn og svifust einskis að koma frá valdhöfum sem þeim voru ekki þóknanlegir – eða vernda þá, líkt og Somoza í Nicaragua, sem sagt var um „hann er tíkarsonur, en hann er okkar tíkarsonur“.

Um tíma höfðu Castro og byltingarfélagar hans á Kúbu höfðu yfir sér nánast goðsagnakennda áru meðal róttæklinga á Vesturlöndum. Þar spilaði inn í skeggvöxtur þeirra og fötin sem þeir klæddust. Þetta þótti smart – hefur verið kallað byltingar-chic.

Svo má rekja dæmi um hvernig þetta birtist í sögum og kvikmyndum, líkt og hér að neðan.

Hér er rammi úr Tinna og Pikkarónunum sem kom út 1976. Þetta var síðasta bók Hergés.

Bananas eftir Woody Allen frá 1971.

Topaz eftir Alfred Hitchcock frá 1969.