Hagfræðingurinn Ólafur Margeirsson bloggar hér á Eyjuna. Hann hugsar skemmtilega öðruvísi en flestir hagfræðingar og á auðvelt með að skýra út hluti sem kunna að virðast flóknir.
Ólafur skrifar grein í dag um samband launa, verðbólgu og velmegunar. Hann nefnir verðbólguna sem geisaði á seinni helmingi 20. aldar og stafaði af víxlverkun hækkandi launa og verðhækkana. Síðan þá hafa foringjar í verkalýðshreyfingunni lært að halda aftur af kröfum um nafnhækkanir launa. „Þjóðarsáttin“ 1989 er skýrasta dæmið um það hér á Íslandi – en þróunin er alþjóðleg.
En svo fór annað að gerast. Stjórnendur fyrirtækja fengu miklu meira en hinir.
Frá 8. áratugnum hefur hins vegar almenn þróun verið svo að þótt verkalýðsfélög hafi samþykkt að halda aftur af kröfum sínum varðandi launahækkanir hefur toppurinn á ísjakanum – stjórnendur fyrirtækja – fengið góða launahækkun á sama tíma, langt umfram það sem aðrir hafa fengið. Þessar launahækkanir hafa e.t.v. ekki verið í formi reglulegra útborgaðra launa heldur bónusa og viðlíka. Þetta hefur leitt til þess að hlutfallið milli launa stjórnenda og almenns vinnufólks hefur hækkað mjög og er víða langt umfram það sem fólki „finnst“ að það ætti að vera. Þetta ósamræmi, þessi ójöfnuður, leiðir til samfélagslegs ófriðar.
Það hefur orðið framleiðniaukning, en þeir sem eru á toppnum hafa notið hennar langt umfram aðra. Háværar kröfur eru um að leiðrétta þessa þróun, en fyrirstaðan er mikil. En það myndi ekki bara leiða til meiri ánægju í samfélaginu, heldur líka aukinnar eftirspurnar og aukins hagvaxtar.
Almennar launahækkanir geta semsagt verið skynsamleg efnahagsleg aðgerð. Mikill ójöfnuður er vondur fyrir þjóðarhag.
Út frá efnahagslegu tilliti yrði það líka jákvætt ef þessari þróun yrði snúið við. Ekki aðeins yrði stuðlað að samfélagslegum friði, sem einn og sér getur ýtt undir væntingar og þar með fjárfestingar, heldur yrði kaupmáttur almennra launa hærri. Slíkt leiðir til aukinnar eftirspurnar sem aftur keyrir hagkerfið áfram. Og það eru til ótal rannsóknir þess efnis að launadrifinn hagvöxtur sé betri og heilbrigðari en t.d. lánadrifinn hagvöxtur eða hagnaðar-drifinn hagvöxtur (þ.e. hagnaður fyrirtækja, sem augljóslega verður lægri eftir því sem vöxtur launa er hærri: fyrir inngang, sjá t.d. Hein, 2012.). Þá hefur ennig verið mikið rannsakað hver áhrif ójafnaðar eru á hagvöxt og almenna hagsæld (sjá t.d. Palley, 2012, og Keen, 2012, einnig IMF og OECD). Og í örskömmu máli: minni ójöfnuður og meiri hagvöxtur fara hönd í hönd – og nú má rífast um hvort komi á undan.
Þessi grein Ólafs er afskaplega tímabær nú þegar er að koma í ljós að hagvöxtur á árinu er miklu minni en spáð hafði verið og sömuleiðis einkaneyslan – en hagnaður sumra fyrirtækja nánast stjarnfræðilegur.