„Þó að mörg­um kunni að þykja slík­ar hug­mynd­ir rót­tæk­ar og jafn­vel frá­leit­ar er ljóst að fyrri nálganir duga ekki leng­ur,“ segir Bjarni Már Magnússon, deildarforseti og prófessor við lagadeild Háskólans á Bifröst, í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag.

Þar skrifar Bjarni um nauðsyn þess að Íslendingar stofni her, varnarmálaráðuneyti og leyniþjónustu meðal annars.

Í grein sinni bendir Bjarni á að nú sé nýtt tímabil hafið í sögu Evrópu. Pax Americana – hið langvar­andi ör­ygg­is­net sem Banda­rík­in hafa veitt álf­unni – sé nú gufað upp.

„Ísland hef­ur allt frá 1941 reitt sig á varn­ir Banda­ríkj­anna, þar sem aðild­in að Atlants­hafs­banda­lag­inu (NATO) og varn­ar­samn­ing­ur­inn frá 1951 hafa gegnt lyk­il­hlut­verki. Síðustu ár hef­ur ís­lenska ríkið lagt meira til ör­ygg­is- og varn­ar­mála, en á mjög langt í land með að ná viðmiðum annarra aðild­ar­ríkja NATO,“ segir hann og bætir við að sú heimsmynd sem Ísland hefur grundvallað öryggis- og varnarmál sín á hafi tekið stakkaskiptum.

„Banda­rík­in hafa í aukn­um mæli dregið úr áherslu sinni á ör­yggi Evr­ópu og beina nú sjón­um sín­um að Kyrra­hafi og Asíu. Við það bæt­ist póli­tísk­ur óstöðug­leiki inn­an Banda­ríkj­anna, sem veld­ur óvissu um langvar­andi skuld­bind­ing­ar þeirra á alþjóðavett­vangi,“ segir Bjarni í greininni í Morgunblaðinu.

Ísland þurfi að axla ábyrgð

Þá bendir hann á að Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, hafi ítrekað sýnt bandamönnum sínum fjandsamlegt viðmót, þar á meðal Kan­ada, Dan­mörku og Græn­landi. Þetta hafi vakið áleitn­ar spurn­ing­ar um hvort Banda­rík­in muni virða skuld­bind­ing­ar sín­ar ef ör­yggi banda­manna þeirra er ógnað. Þá sé framganga varaforsetans, JD Vance, ekki skárri eins og sást í München á dög­un­um.

„Sam­hliða þess­ari þróun hef­ur ör­ygg­is­um­hverfi Evr­ópu gjör­breyst með ólög­legu árás­ar­stríði Rúss­lands í Úkraínu sem Norður-Kórea tek­ur þátt í. Við þess­ar aðstæður verður Ísland að axla meiri ábyrgð á eig­in vörn­um en áður og tryggja að landið sé í stakk búið til að tak­ast á við hugs­an­leg­ar ógn­ir og árás­ir í sam­starfi við önn­ur lýðræðis­ríki,“ segir hann og nefnir svo að eitt mikilvægasta skrefið í þá átt sé stofnun íslensks hers.

Getum ekki verið herlaust ríki lengur

„Slík stofn­un er ekki ein­ung­is rök­rétt fram­hald í ís­lensk­um varn­ar- og ör­ygg­is­mál­um held­ur einnig nauðsyn­legt skref í átt að sjálf­bær­ari og raun­hæf­ari ör­ygg­is­stefnu. Með því gæti Ísland byggt upp sér­hæfðan, há­tækni­vædd­an varn­ar­her sem myndi fyrst og fremst sinna eft­ir­liti, gæslu ís­lenskra hafsvæða og viðbrögðum við ógn­un­um á Norður-Atlants­hafi og á norður­slóðum. Slík­ur her myndi einnig styrkja stöðu Íslands inn­an NATO sem og í öðru varn­ar­sam­starfi og sýna að við tök­um þátt í sam­eig­in­leg­um vörn­um vin­veittra ríkja með festu og ábyrgð.“

Að mati Bjarna er ljóst að í ljósi breyttra aðstæðna á alþjóðavettvangi geti Ísland ekki lengur verið herlaust ríki. Fyrri nálganir dugi einfaldlega ekki lengur og ef tryggja eigi öryggi landsins og styrkja stöðu þess í samfélagi þjóðanna sé skynsamlegt að grípa til eftirfarandi aðgerða án tafar, segir Bjarni og nefnir nokkur atriði.

Skoða ætti að taka upp herskyldu

Í fyrsta lagi nefnir hann stofnun varnarmálaráðuneytis. „Til að Ísland geti tekið virk­an þátt í sam­eig­in­leg­um vörn­um banda­lags­ríkja NATO er brýnt að efla stjórn­sýslu varn­ar­mála og tryggja skýra stefnu­mörk­un og ábyrgð á þessu sviði,“ segir hann.

Í öðru lagi nefnir hann aukning varnarfjárveitinga. „Ísland ætti að skuld­binda sig til að verja að lág­marki 3% af vergri lands­fram­leiðslu til varn­ar­mála, í sam­ræmi við auk­in viðmið margra Evr­ópu­ríkja.“

Og í þriðja lagi nefnir hann stofnun íslensks hers. „Upp­bygg­ing sér­hæfðs hers á grunni nú­ver­andi rík­is­stofn­ana sem sinna varn­artengd­um verk­efn­um myndi tryggja öfl­ug­an viðbúnað lands­ins.“

Hann heldur svo áfram og nefnir að alvarlega ætti að skoða að taka upp herskyldu líkt og tíðkast í hinum Norðurlandaríkjunum.

Bjarni nefnir svo stofnun leyniþjónustu. „Sér­hæfð grein­ing­ar- og ör­ygg­is­stofn­un verði reist á grunni þeirra stofn­ana sem sinna grein­ing­ar­vinnu í dag með það að mark­miði að afla upp­lýs­inga og verj­ast netárás­um, hryðju­verk­a­starf­semi, upp­lýs­inga­hernaði og leyni­leg­um aðgerðum er­lendra ríkja.“

Þá segir hann að efla ætti innlendan varnarmálaiðnað og framleiðslu hergagna. Stjórn­völd ættu að styðja við þróun inn­lendra há­tækni­lausna fyr­ir varn­ar- og ör­ygg­is­mál og stuðla að fram­leiðslu her­gagna hér­lend­is. Þá nefnir hann í síðasta lagi stóraukna kennslu og rannsóknir í varnarmálum í samstarfi við vinveitt ríki.

„Með þess­um aðgerðum get­ur Ísland bet­ur tryggt eigið ör­yggi, styrkt stöðu sína á alþjóðavett­vangi og tekið fulla ábyrgð á vörn­um lands­ins. Þrátt fyr­ir að sum­um kunni að finn­ast þess­ar til­lög­ur óvenju­leg­ar og ekkí í anda orða for­sæt­is­ráðherra um að fólk þurfi að anda ofan í kviðinn er ljóst að sá heim­ur sem Ísland áður treysti á er að breyt­ast. Það er ekki ein­ung­is nauðsyn­legt að axla mun meiri ábyrgð á eig­in vörn­um en áður, held­ur einnig rök­rétt skref í átt að sjálf­stæðari og sterk­ari þjóð sem stend­ur vörð um eig­in hags­muni, yf­ir­ráðasvæði og full­veldi.“