„Í skugga þess að 17 ára piltur lét lífið á meðferðarheimilinu Stuðlum vakna alvarlegar spurningar um getu og skipulag stjórnvalda til að takast á við sívaxandi þörf fyrir meðferðarúrræði,“ segir Guðmundur Ingi í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag.
Hann segir að atburðurinn komi ekki á óvart þegar litið er til þess álags sem kerfið hefur lengi þurft að þola.
„Mikil aukning í ofbeldi ungmenna, hegðunarvanda, hnífstungumálum og skotárásum eru vísbendingar um að samfélagið standi frammi fyrir stærra vandamáli en nokkru sinni áður. Þörf er á aðgerðum því að sú stefna sem rekin hefur verið, með sveltistefnu og glærusýningum, virkar ekki.“
Guðmundur segir að fréttir af dauðsfalli barns og alvarlegum áverkum á starfsmanni Stuðla séu aðeins toppurinn á ísjakanum.
Faðir piltsins sem lést á Stuðlum stígur fram: Spyr sig stöðugt hvernig þetta gat gerst
„Stuðlar, eitt af fáum úrræðum fyrir börn með alvarlegan hegðunar- og fíknivanda, hafa lengi starfað við óviðunandi skilyrði. Í mörg ár hefur Afstaða, félag fanga, fengið ábendingar og óskir um að félagið taki að sér eins konar „eftirlit“ með Stuðlum eins og við tókum upp á í fangelsunum, þar sem við könnuðum sjálf kvartanir aðstandenda frelsissviptra. Þrátt fyrir ríkan vilja hefur það ekki tekist,“ segir hann og bendir á að fyrir tveimur áratugum hafi meðferðarheimilin verið sjö talsins en í dag séu þau einungis tvö starfandi á landinu öllu.
„Á sama tíma hefur íbúum fjölgað um eitt hundrað þúsund. Þetta er algjörlega óviðunandi og afsakanir um takmarkað fjármagn standast ekki. Slíkur niðurskurður veldur því að stofnanir eru ekki lengur í stakk búnar til að sinna þeim hópi ungmenna sem er í mestri hættu á að enda í ofbeldisfullu líferni og alvarlegum afbrotum.“
Guðmundur Ingi segir að vert sé að skoða hvernig þessum málaflokki hefur verið stýrt á síðustu áratugum. Ríkisstjórnir hafi ítrekað brugðist þegar kemur að forgangsröðun á sama tíma og skipaðar séu nefndir, útbúin ráð og haldnar glærusýningar sem fjalla um vandamálin. Árangurinn sé enginn.
„Aukin harka í umhverfi ungmenna og fjölgun hnífstungumála og skotárása segir sína sögu um hvernig samfélagið hefur brugðist þessum hópi. Ég hef sjálfur setið ótal fundi í slíkum nefndum þegar kemur að frelsissviptum, vímuefnamálum, skaðaminnkun og geðheilsumálum.“
Guðmundur Ingi segir að hegðunarraskanir ungra afbrotamanna séu erfiðari en áður og dragi enn frekar fram hversu djúpstæður vandinn er.
„Þegar ungt fólk með alvarlegan hegðunarvanda lendir í fangelsiskerfinu þá er greinilega eitthvað stórkostlega brotið í uppeldis- og meðferðarkerfinu. Þetta er ekki eingöngu mál fyrir skóla og barnaverndarkerfið heldur einnig fyrir réttar- og fullnustukerfið.“
Í grein sinni er Guðmundur Ingi ómyrkur í máli:
„Við þurfum að horfast í augu við það að núverandi kerfi, með bómullarvæðingu og sjúkdómsvæðingu ungmenna, hefur brugðist. Ungmenni með alvarlegan hegðunarvanda þurfa bæði kærleika og virðingu en líka skýran ramma með skýrum mörkum. Stífar reglur, stuðningur og ákveðin mörk eru nauðsynleg til að þessir einstaklingar fái aðstoð við að takast á við sínar áskoranir á heilbrigðan hátt.“
Hann segir að til að bæta meðferðarúrræði fyrir ungmenni þurfi nýja nálgun sem taki bæði á forvörnum og úrræðum fyrir þá sem eiga við vanda að stríða.
„Sáttameðferð (YoT), sem víða um heim hefur sýnt fram á mikinn árangur fyrir unga afbrotamenn, er dæmi um lausn sem vert væri að skoða hér á landi. Slík sáttameðferð byggist á samvinnu fagfólks, lögreglu og jafningja sem vinna saman að því að veita ungmennum sem eru á leið á ranga braut alhliða stuðning og þar sem einnig eru sett skýr mörk.“
Guðmundur segir að styrkja þurfi þau úrræði sem þegar eru fyrir hendi og að bæta við þau. Bendir hann á að Afstaða hafi horft til Norðurlandanna, meðal annars á svokallað EXIT-prógramm að danskri fyrirmynd þar sem jafningjastuðningur hefur gefið góðan árangur. „Gripið er inn í á snemmstigum, áður en ungmenni festast í vítahring hegðunarvanda og afbrota. Með því að fjölga meðferðarheimilum og starfsfólki sem hefur fengið þjálfun í því að takast á við erfiðar aðstæður getum við byrjað að vinna á þessum alvarlega vanda af alvöru. Og það þarf fólk með reynslu í þennan erfiða málaflokk en ekki eingöngu hámenntað fólk sem hefur stundum hvorki reynslu né skilning á þörfum þeirra einstaklinga sem í þessari stöðu eru. Þetta sjáum við út um allt í kerfinu því menntasnobbið er orðið allsráðandi og reynslan því miður að glatast.“
Guðmundur Ingi segir að lokum að þetta neyðarástand kalli á róttækar aðgerðir.
„Við getum ekki lengur leyft okkur að horfa fram hjá þessari augljósu staðreynd. Skortur á áfallamiðuðum meðferðarúrræðum fyrir börn og ungmenni er sorglegur og skylda stjórnvalda að grípa án frekari tafa til aðgerða. Með því að efla úrræði og koma með nýjar lausnir og stórefla forvarnir getum við byrjað að endurbyggja trú á kerfi sem hefur brugðist okkur og okkar unga fólki. Kerfið er því miður í dag rústir einar, en það er ekki enn of seint að endurreisa það.
