„Við minn­umst þeirra sem börðust fyr­ir að fá að elska. Við minn­umst þeirra sem dóu í leit sinni að ást,“ segir Einar Þór Jónsson, framkvæmdastjóri HIV Ísland, í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag.

Einar rifjar upp að um þessar mundir eru fjörutíu ár liðin frá fyrsta HIV-smitinu á Íslandi, en á morgun, 1. desember, er alþjóðlegi alnæmisdagurinn.

„Þá ger­um við upp bar­átt­una við þenn­an skæða sjúk­dóm, fögn­um þeim sigr­um sem hafa unn­ist í barátt­unni, minn­umst þeirra sem hafa lát­ist og hugs­um til þeirra sem lifa með sjúk­dómn­um frá degi til dags. Á liðnu ári voru 39 ein­stak­ling­ar ný­skráðir með HIV á Íslandi.“

Mannorðslausir og án tækifæra

Einar segir að minnast megi al­næm­is­far­ald­urs­ins á Vest­ur­lönd­um sem „kyn­vill­ingaplág­unn­ar“ sem varpaði kast­ljósi á for­dóma gagn­vart ýms­um minni­hluta­hóp­um, þá sér­stak­lega homm­um.

„Hat­urs­ins sem þeir máttu þola og fram­kom­unn­ar í þeirra garð sem var fyr­ir neðan all­ar hell­ur. Það var gríðarlega mik­ill ótti í sam­fé­lag­inu. Það var ótti í gay-sam­fé­lag­inu sem hafði af­drifa­rík áhrif og setti mark á framtíðina. Mótaði mögu­leika sam­kyn­hneigðra manna til lífs og ásta,“ segir hann og er ómyrkur í máli.

„Kyn­vill­ing­ar. Marg­ir mann­orðslaus­ir, hús­næðis­laus­ir, at­vinnu­laus­ir og án tæki­færa. Við vor­um menn sem þóttu með siðferðis­kennd­ina á lægra plani en aðrir. Við vor­um jafn­vel um tíma tald­ir líf­fræðilega öðru­vísi, með annað kerfi. Til­vera okk­ar ögraði ríkj­andi gild­is­mati,“ segir hann og bætir við að það hafi verið dauðadómur að fá þessa skelfilegu veiru.

Þótti í lagi að segja hvað sem er við okkur

„Útskúf­un sam­fé­lags­ins var fang­elsið sem við vor­um látn­ir bíða í fram að lífs­lok­um. Höfn­un á öll­um sviðum og okk­ur neitað um ást og rétt til ást­ar. Menn í þess­um aðstæðum fóru að haga sér eft­ir áliti sam­fé­lags­ins. Sam­fé­lagið mót­ar ein­stak­ling­inn og það mótaði líka okk­ur homm­ana, hvernig við ætt­um að vera. Hvaða hlut­verk við ætt­um að leika. Það þótti í lagi að segja hvað sem er við okk­ur. Gera hvað sem var við okk­ur.“

Einar segir að á fyrstu al­næm­is­ár­un­um hafi sumar fjöl­skyld­ur reynt að styðja sína en aðrar ekki.

„Enn aðrar lokuðu sína inni í her­bergi. Svo dóu þeir. Við stóðum á hriplek­um fleka. Við strák­arn­ir. Og elsku stelp­urn­ar; Vé­dís heit­in, Hrafn­hild­ur heit­in. Og dug­lega Lauf­ey.“

Hann segir að veiran hafi fellt marga tugi sem voru í blóma lífs­ins en hvetur okkur einnig til að hugsa til allra þeirra sem flúðu land og áttu misgóða ævi víða um lönd. „Kær­ur. Hót­an­ir. Lög­regl­an. Kirkj­an, stofn­an­ir og kerfið brugðust okk­ur og við vor­um skil­in eft­ir. Ég þekki eng­an sem komst al­heill frá þessu.“

Samstaða, skilningur og stuðningur

„Við trú­um því að sýnileiki hinseg­in fólks hafi auk­ist með þess­um ósköp­um og vakn­ing orðið í mann­rétt­inda­mál­um. Fólk sýndi í verki að það vildi sýna sam­stöðu, skiln­ing og stuðning. Fjöl­skyld­ur og vin­ir hlúðu að sín­um, þess naut ég og marg­ir aðrir. Þúsund þakk­ir fyr­ir það. Al­næmi jók nefni­lega sýnileika og hug­rekki ein­stak­linga, það var engu að tapa en allt að vinna.“

Einar segir að nú minn­umst við þeirra sem lát­ist hafa úr al­næmi.

„Dóu jafn­vel áður en fólk áttaði sig og steig inn. Áður en því raun­veru­lega fannst við eiga skilið að fá hjálp. Við minn­umst þeirra sem börðust fyr­ir að fá að elska. Við minn­umst þeirra sem dóu í leit sinni að ást.“