Ólafur Margeirsson hagfræðingur segir að himinn og haf séu á milli samgöngumannvirkja í Sviss annars vegar og Íslandi hins vegar. Ólafur veit hvað hann syngur í þessum efnum enda er hann búsettur í Sviss í dag eftir margra ára búsetu á Íslandi.
Ólafur skrifar athyglisverða grein sem birtist á vef Vísis í morgun þar sem hann bendir á að hann og unnusta hans hafi nýlega verið í fríi á Íslandi.
„Þar, líkt og við höfum gert áður, leigðum við bíl til þess að komast á milli staða. Við keyrðum norður en notuðum bílinn einnig innanbæjar á höfuðborgarsvæðinu. Samtal við frænda minn, sem sagðist vera þeirrar skoðunar að einkabíllinn færði honum frelsi til þess að ferðast eins og hann vildi, fékk bæði mig og unnustu mína til að benda á einkabílanotkun væri ekki eins frelsisgefandi og margir e.t.v. halda,“ segir Ólafur í grein sinni.
Ólafur segir það algenga skoðun, einkum vestan hafs, að einkabíllinn færi eiganda hans aukið frelsi. Ólafur og unnusta hans horfa öðruvísi á málið.
Ég og unnusta mín veljum að eiga ekki bíl hér í Sviss. Við höfum á sama tíma allt það frelsi til þess að ferðast allra okkar ferða eins og við viljum og þurfum. Og við gerum það nær undantekningarlaust með almenningssamgöngum hér í Sviss. Þurfum við á því að halda þá leigjum við bíl, t.d. til þess að fara í IKEA eða svipað og sé heimssending ekki í boði.“
Ólafur segir að Ísland eigi það sameiginlegt með Bandaríkjunum að vera með afskaplega léleg samgöngumannvirki.
„Það er varla brúkanleg, ódýr lest til staðar í Bandaríkjunum og að sjálfsögðu engin á Íslandi. Lítið er lagt í almenningssamgöngur á Íslandi og hið sama gildir í Bandaríkjunum. Þýskaland er annað dæmi um evrópskt land þar sem lítið er lagt í almenningssamgöngur. Og þar, líkt og á Íslandi og í Bandaríkjunum, er bílanotkun mikil.“
Ólafur segir að Sviss sé gott dæmi um land þar sem mikið er lagt í almenningssamgöngur. Ólíkt Íslandi hafi Sviss valið að fjárfesta í almenningssamgöngum, meðal annars með lestar- og strætókerfum sem fara inn í ótrúlegustu afdali landsins.
„Það er fjarri því að kerfið sé rekið með fargjöldum einum saman en sem dæmi má nefna að hið opinbera lagði SBB, sem er svissneska lestarkerfið, ríflega 5,1 milljarða franka í té árið 2022. Það er um 0,7% af landsframleiðslu Sviss,“ segir Ólafur og bætir við að ef ríkissjóður Íslands legði strætó til jafn mikið fé myndi það jafngilda 25 milljörðum króna á ári.
Strætó hafi aftur á móti fengið einn milljarð frá ríkinu á síðasta ári og sveitarfélögin bætt svo 4,5 milljörðum króna við. „Fjárframlög hins opinbera til almenningssamgöngukerfisins á Íslandi eru hlægilega lág,“ segir hann.
Ólafur bendir á að langmest af því fé sem SBB fær frá hinu opinbera í Sviss sé notað til að halda áfram uppbyggingu lestarkerfisins, til dæmis með betri og öruggari lestum, fleiri vögnum og tíðari ferðum.
„Nálgunin þegar kemur að sporvagna- og strætókerfunum er svipuð: fjárfesting hins opinbera fer í að byggja upp getu almenningsamgöngukerfisins til þess að flytja fólk með tíðari hætti og sem víðast. Á sama tíma, einmitt því notkunin á vegakerfinu minnkar þegar fólk hefur annan raunhæfan kost en bíl til þess að komast á milli staða, dregst mjög úr kostnaði við viðhald gatna og annarra innviða er viðkoma bílanotkun.“
Ólafur segir að þessi nálgun geri það að verkum að þeir sem þurfa að ferðast á milli staða í Sviss hafi frelsi til að velja á milli þess að ferðast með bíl eða almenningssamgöngum.
„Ég og unnusta mín veljum að ferðast með almenningssamgöngum því þær eru góðar og hentugar. Við spörum með því ca. 150.000kr. á mánuði m.v. ef við þyrftum að eiga bíl til þess að komast á milli staða. Við höfum á sama tíma frelsi til þess að eiga og nota bíl, það er enginn sem bannar okkur það,“ segir hann og bendir á að Íslendingar séu ekki svona heppnir:
„Íslendingar hafa ekki þetta val, þetta frelsi til þess að velja á milli almenningssamgangna og bíls. Vilji þeir komast á milli staða á hentugan hátt þurfa þeir að nota bíl. Ég og unnusta mín lítum ekki þannig á hlutina að telja það frelsi að vera neyddur til þess að þurfa að ferðast á bíl.“
Ólafur segir að vilji fólk á Íslandi auka frelsi sitt þegar kemur að samgöngum sé kjörið að spýta ærlega í þegar kemur að uppbyggingu almenningssamgangna innan borga og bæja sem og milli borga og bæja á Íslandi.
„Líkt og gert er hér í Sviss. Á sama tíma er líklegt að heimili landsins og skattgreiðendur spari stórar fjárhæðir þegar þörfin á því að eiga bíl og viðhalda dýru gatnakerfi minnkar.“
