Óli Björn Kárason, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, vekur athygli á breyttri lýðfræðilegri samsetningu íslensku þjóðarinnar í nánustu framtíð í Morgunblaðinu í dag og þann vanda og kostnað sem því fylgir.

Hann segir lífslíkur Íslendinga fara stöðugt hækkandi, en meðalævilengd karla hefur hækkað um cirka níu ár á síðustu 40 árum, í 80.6 ár árið 2017. Konur hafa farið úr 73.5 árum árið 1971 í 83,9 ár á sama tíma.

Árið 2040 mun hlutfall fólks eldra en 67 ára hækka úr 12% í 19% og verða alls um 76 þúsund talsins. Árið 2060 verður hlutfallið 22% og fjöldinn 97 þúsund og árið 2066 verða þeir 114 þúsund.

„Þess er ekki langt að bíða að eldri borg­ar­ar utan vinnu­markaðar verði fleiri en þeir sem eru und­ir tví­tugu. Að óbreyttu verða æ fleiri utan vinnu­markaðar. Við sem þjóð höf­um ekki efni á því – jafn­vel þótt líf­eyri­s­kerfið standi sterk­ar hér en í flest­um öðrum lönd­um,“

segir Óli Björn, en nefnir að fleiri þjóðir horfi fram á mikinn vanda við að fjármagna svimandi háar lífeyrisskuldbindingar og hækkandi útgjöld vegna heilbrigðismála vegna hækkandi aldurs:

„Sú hætta er raun­veru­leg – ekki síst í mörg­um lönd­um Evr­ópu­sam­bands­ins – að rof mynd­ist milli kyn­slóða. Átök verði á milli yngri og eldri. Líf­eyr­is­skuld­bind­ing­arn­ar eru svo þung­ar að við þær verður ekki staðið án þess að skerða lífs­kjör þeirra sem eru á vinnu­markaði (t.d. með stöðugt hærri skött­um) eða lækka veru­lega líf­eyr­is­greiðslur eldri borg­ara. Ég hef líkt þess­ari stöðu við tímasprengju.“

Lífeyrisgreiðslur í uppnámi ?

Óli Björn segir að sterk staða íslensku lífeyrissjóðanna gefi landsmönnum tækifæri til að forðast að „gjá milli kynslóða“ myndist hér á landi. En hinsvegar:

„…þá verðum við að horf­ast í aug­um við áskor­an­ir og tak­ast á við þær. Í heild er trygg­inga­fræðileg staða sjóðanna nei­kvæð – skuld­bind­ing­ar eru um­fram eign­ir – og þar ræður mestu að líf­eyr­is­skuld­bind­ing­ar rík­is og sveit­ar­fé­laga eru ekki að fullu fjár­magnaðar. Sam­kvæmt upp­lýs­ing­um FME nam út­greidd­ur líf­eyr­ir sam­trygg­ing­ar­deilda líf­eyr­is­sjóðanna á síðasta ári 136 millj­örðum og jókst um 11 millj­arða eða 8,8%. Ljóst er að líf­eyr­isþegum fjölg­ar hratt á næstu árum og rétt­indi þeirra verða að jafnaði meiri en þeirra sem nú eru á líf­eyri. Útgreidd­ur líf­eyr­ir mun því aukast veru­lega um leið og það dreg­ur úr aukn­ingu iðgjalda. Á móti þessu kem­ur að þeim sem treysta á al­manna­trygg­ing­ar mun fækka á kom­andi ára­tug­um. Al­menna líf­eyr­is­sjóðakerfið tek­ur við.“

Samvinna við uppstokkun

Óli Björn nefnir að stokka þurfi upp spilin, hækka þurfi eftirlaunaaldurinn í 70 ár í skrefum á næstu 10-12 árum og síðan í takt við hækkun lífaldurs. Þá þurfi að afnema þurfi hámarksaldur opinberra starfsmanna:

„Hægt er að orða þetta með ein­föld­um hætti: Lengja verður starfsævi allra Íslend­inga í takt við hærri líf­ald­ur. Og til að standa und­ir bætt­um lífs­kjör­um verður einnig að auka fram­leiðni vinnu­afls og fjár­magns. Fram­leiðni vinnu­afls og fjár­magns verður ekki auk­in með hærri skött­um, ólíkt því sem marg­ir stjórn­mála­menn halda,“

segir Óli Björn og nefnir að samvinnu kynslóðanna þurfi til, sem og hugarfarsbreytingu:

„Ungt fólk verður að virða rétt þeirra eldri til að taka virk­an þátt í vinnu­markaðinum og skynja þau verðmæti sem fólg­in eru í reynslu og þekk­ingu. Að sama skapi verða þeir eldri að gefa yngra fólki svig­rúm, vera opn­ir fyr­ir nýj­um hug­mynd­um og aðferðum. Hug­ar­fars­breyt­ing­in felst í auk­inni sam­vinnu milli kyn­slóða. Margt eldra fólk sem er í fullu fjöri – hef­ur löng­un og styrk til að halda áfram á vinnu­markaði. Það er efna­hags­leg firra að koma í veg fyr­ir að það haldi áfram að vinna, hvort held­ur er í fullu starfi eða hluta.“

Annarskonar áhyggjur

Samkvæmt tölum frá Hagstofu Íslands er máske tilefni til að hafa annarskonar áhyggjur af breyttri samsetningu landans á næstu áratugum. Frjósemi Íslenskra kvenna minnkar með hverju árinu og mælist undir þeim viðmiðum sem talið er að þurfi til að viðhalda þjóðinni.

Óli Björn segir það vondar fréttir:

„Vondu frétt­irn­ar eru þær að frjó­semi held­ur áfram að minnka. Árið 2018 var frjó­semi ís­lenskra kvenna 1,7 börn á ævi hverr­ar konu og hef­ur hún aldrei verið minni frá því að mæl­ing­ar hóf­ust árið 1853, sam­kvæmt upp­lýs­ing­um Hag­stof­unn­ar. Árið 1971 eignaðist hver kona að meðaltali 2,9 börn, árið 1960 um 4,3 börn. Líkt og bent er á í frétt Hag­stof­unn­ar í apríl síðastliðnum er miðað við að frjó­semi þurfi að vera um 2,1 barn til að viðhalda mann­fjöld­an­um til lengri tíma litið.“