Að sniffa eter var algeng iðja á bannárunum Bandaríkjunum. Á sjötta áratugnum fór fólk frekar að nota lím, málningu og bensín til að komast í vímu. Á áttunda áratugnum var sniff orðið nokkuð algengt í Skandinavíu og í kringum 1980 var sniffið orðið nokkuð vinsælt hér á Íslandi.
Árið 1979 var farið að skrifa um það í íslenskum blöðum að fjórtán ára unglingar væru að sniffa lím. Á níunda áratugnum jókst umfjöllunin til muna og náði hápunkti árið 1982. Þann 20. janúar það ár var greint frá því að fjórtán ára unglingur lægi þungt haldinn á gjörgæsludeild Borgarspítalans eftir að hafa misst meðvitund við að sniffa. Ekki var vitað hvaða efni hann sniffaði en talið að um lím hefði verið að ræða.
Í þeirri frétt var sagt að faraldur gengi yfir og unglingar notuðu meðal annars lím, bensín, frostlög, kveikjaragas og þynni til þess að komast í vímu. Var efnið sett í poka og honum haldið upp að vitum.
„Þetta er ákaflega erfitt vandamál. Efnin eru svo mörg að það er ógerningur að grípa inn í útbreiðslu þeirra með bönnum. Sniffæði hefur skotið upp kollinum af og til en dettur upp fyrir eins og önnur tískufyrirbæri. Það eina sem hægt er að gera er að auka fræðsluna í þessum efnum og sýna unglingunum fram á að þetta sé stórhættuleg iðja,“ sagði Skúli Johnsen borgarlæknir.
Það var einmitt vandamálið. Unglingarnir vissu hreinlega ekki hversu hættulegt þetta var. Í þeirra hugum voru efni ekki eiturlyf ef hægt var að kaupa þau úti í næstu bensínstöð. Í Vikunni þann 11. febrúar þetta sama ár sögðu tvær ungar stúlkur:
„Við höfum verið að lesa í blöðunum að það geti verið hættulegt að sniffa af gasi og við höfum heyrt að það væri jafnhættulegt og eiturlyf. Er satt að maður geti orðið aumingi eða dáið ef maður sniffar? Við þekkjum nokkra krakka sem sniffa, en höfum eiginlega aldrei gert það sjálfar.“
Vorið 1982 kom út kvikmynd Friðriks Þórs Friðrikssonar, Rokk í Reykjavík. Í frægu viðtali við Bjarna Þóri Þórðarson, Bjarna Móhíkana, ræðir hann sniff. Hann var þá í pönkhljómsveitinni Sjálfsfróun, fimmtán ára gamall. Í viðtalinu segir Bjarni frá því hvernig hann útvegaði sér lím og notaði það.
„Sniffið byggist eiginlega upp á því að komst í vímu af mismunandi tegundum. Bensíni, þynni, lími. Aðallega bótalími. Það er hættulegast en gott að sniffa það. Maður fór næstum yfir um á þessu en núna er ég hættur“ og „Það eru dáldið margir sem eru í gasinu aðallega. Þeir dæla því bara beint ofan í sig. Mér fannst vont að sniffa gas af því að það hafði svo leiðinleg áhrif, líka þynnirinn. Leiðinleg eftirköst. Maður verður svo ruglaður daginn eftir af þynninum og bensíninu. Maður getur séð ofsjónir af gasinu. Við vorum einu sinni að sniffa og einum okkar fannst eins og það kæmi hlaupandi kall í gegnum augað á sér og ofan í magann. Hann náði honum ekki út en þegar rann af honum sá hann að þetta var bara rugl sem stafaði af sniffinu.“
Í viðtalinu kvartaði hann jafnframt yfir því að lögreglan hefði gert lím upptækt þegar hann og félagar hans voru að sniffa á Hlemmi. Þegar þeim hafi gengið illa að útvega sér sniffefni og allar bensínstöðvar lokaðar þá hafi þeir gripið til þess ráðs að stela bensíni af bílum.
Sniff var gjarnan fyrsta fíkniefnið sem krakkar komust í kynni við, áður en þeir byrjuðu að drekka, reykja og jafnvel leiðast út í harðari eiturlyf. Skýringin var hversu aðgengilegt og ódýrt þetta var. Engu að síður var sniffið gríðarlega alvarlegt út frá heilsufarslegum ástæðum. Margir leituðu frekar í sniffið en áfengi þar sem þeim fannst drykkjan ekki gefa nógu mikla vímu. Ofskynjanir voru miklar hjá krökkunum sem sniffuðu. En einnig urðu þeir skapstyggir og uppstökkir. Þeir áttu einnig í sífellt meiri erfiðleikum með að halda einbeitingu og hugsa skýrt. Súrefnisskorturinn getur valdið bilunum í öðrum líffærum, svo sem hjarta- og æðakerfinu.
Snifffaraldurinn rénaði um miðjan níunda áratuginn og hefur komið í smærri bylgjum eftir það. Um miðjan tíunda áratuginn og miðjan fyrsta áratug 21. aldarinnar var nokkuð um þetta. Þó aldrei jafn mikið og á árunum 1979 til 1986.
DV ræddi við Valgerði Rúnarsdóttur, framkvæmdastjóra lækninga hjá SÁÁ, sem segir að sem betur fer sé sniff óalgengt í dag.
„Það eru notuð lífræn leysiefni, með sterkri lykt, sem geta verið róandi og vímugefandi. Þessi efni eru sérstaklega hættuleg fyrir miðtaugakerfið og heilann. Þetta getur valdið heilaskaða og haft varanleg áhrif á vitræna getu. Þetta hefur haft sorglegar afleiðingar í gegnum tíðina.“
Valgerður bendir á að við sniff geti fólk misst meðvitund og þetta geti verið lífshættulegt. Reglulega komi upp tilvik þar sem gaskútur springur vegna þess að verið sé að sniffa. Í október árið 2008 varð til dæmis mikil sprenging í verkfæraskúr í Grundargerði. Þar brenndust fimm unglingar, þrettán til sextán ára, illa og voru færðir á gjörgæsludeild. Höfðu þau kveikt á kveikjara inni í skúrnum eftir að hafa skrúfað frá gasinu.
„Það er mjög sjaldgæft að það komi fólk inn til okkar í dag vegna þessarar neyslu,“ segir Valgerður. „Ég man samt eftir einstaka sjúklingum hér sem hafa verið með þennan vímuefnavanda.“
