Jón Karl Stefánsson ritar:
Eins og við mátti búast vakti fyrirlestur Vanessu Beeley ásamt útgáfu bókar Tim Andersons, Stríðið
gegn Sýrlandi, sterk viðbrögð, bæði jákvæða og neikvæða. Einnig var viðbúið að viðbrögðin í
neikvæðu áttina væru ekki endilega efnislegt, heldur beint gegn persónum höfundar og þeirra sem
buðu Vanessu til Íslands.
Það er rétt að svara bæði þeirri gagnrýni sem komið hefur upp og einnig að lýsa stuttlega því sem kemur fram í bók Tims Andersons og einnig því sem ekki kemur fram þar, um tilgang útgáfunnar og þætti þýðenda í þessu öllu saman.
Bók Tims Andersons er mjög ítarleg, hvað heimildavinnu varðar. Þeir sem vilja mynda afstöðu til
bókarinnar ættu að lesa hana spjaldanna á milli með gagnrýnum huga og taka afstöðu til þeirra mála
sem koma fram í henni. Reynist upplýsingarnar sem þar koma fram rangar er rétt að hafna þeim og
gagnrýna höfundinn. Sumir blaðamenn og álitsgjafar virðast hins vegar ákveða að fara allt öðruvísi
að. Samkvæmt þeim á að fordæma höfundinn og alla sem snerta þessa bók og koma í veg fyrir að
upplýsingarnar sem hann er að reyna að koma á framfæri rati í augu nokkurra lesenda. Þetta er
viðhorf áróðursmannsins, ritskoðarans. Reynt er að grafa undan trúverðugleika höfundarins og
persónu með því að ýja að því að hann sé á mála Rússa eða sýrlenska einræðisherrans. Inntak
bókarinnar á ekki að ræða.
Hvert er svo inntak bókarinnar? Þó að bókin sé ítarleg eru nokkur einföld meginþemu í henni. Eitt
þeirra er að við vesturlandabúar höfum verið að styðja kolranga aðila í Sýrlandi síðustu ár. Það þarf
ekki að taka Tim trúanlegan til þess. Ein leið er einfaldlega sú að opna Wikipediasíðuna „List of armed
groups in the Syrian Civil War“. Þar er öllum stríðandi fylkingum raðað upp nokkuð snyrtilega. Þegar
grannt er skoðað mun sá sem þessu nennir sjá að langstærstur hluti uppreisnarmanna eru meðlimir í
hópum sem vilja algjörlega skelfilega hluti fyrir Sýrland. Stærstu hóparnir eru íslömsku
bókstafstrúarhóparnir og Salafistarnir Syrian Liberation Front, ISIS, hóparnir sem áður kenndu sig við
Al-Nusra o.fl. Nánast allir hóparnir hafa það að markmiði að koma á fót íslömsku ríki, hreinsa Sýrland
af kristnum, Alawítum, Jesedíum og fleiri minnihlutahópum, koma á fót mjög ströngum
siðgæðislögum (sem myndi líklega útrýma samkynhneigðum í landinu) og koma á fót enn strangara
feðraveldi en ríkir í dag í Sýrlandi. Sigri þessir hópar verður ástandið í Sýrlandi svipað og það er nú í
Líbíu, helvíti á jörðu undir stjórn ólíkra hópa öfgaíslamista.
Þessir hópar hafa verið staðnir að verki við ótrúlega og viðurstyggilega glæpi gegn mannkyninu. Þeir
sem vilja geta fundið myndbönd sem hóparnir sjálfir hafa dreift þar sem fólk sem þeim mislíkar er
pyntað grimmilega, hálshöggvið, geymt í búrum, myrt og kastað í fjöldagrafir eða skilið eftir á
vergangi. Allar tölur benda til þess að langflestir hinna látnu í átökunum hafi látist af höndum
uppreisnarmanna. Ólíkt sýrlenskum stjórnvöldum hreykja þeir sér af þessum morðum. Lífið undir
stjórn þessara hópa hefur verið óbærilegt. Það er því ekki að undra að það fyrsta sem gerist þegar
þessir hópar hafa náð stjórn yfir einhverju landsvæði er að almenningur hefur flúið unnvörpum yfir á
yfirráðasvæði sýrlensku ríkisstjórnarinnar. En þær fréttir komast sjaldnast á síður fréttamiðla okkar.
Undantekning á þessu eru hópar lýðræðissinnaðra Kúrda í norðurhluta Sýrlands, ekki síst þeir sem
tengjast hinni svokölluðu Rojavabyltingu. Sá hópur á ekkert nema gott umtal skilið, en þeir standa nú
í miklum átökum við frjálsa sýrlenska herinn svokallaða, Íslamska ríkið og Tyrkland, sem styður báða
síðarnefndu hópana. Átök hafa verið milli YPG og annarra hópa sem þessu tengjast og sýrlenska
hernum, en þau átök hafa ekki verið á sama skala og átök YPG við frjálsa sýrlenska herinn, og útlit
fyrir að sýrlenski herinn og vinstrisinnaðir kúrdískir hópar muni berjast hlið við hlið gegn frjálsa
sýrlenska hernum og Tyrklandi ef samningar um það nást.
Annað meginþema í bók Tims er það hversu stórkostlega bjagaður fréttaflutningur frá þessum
skelfilegu átökum hefur verið. Þetta má meðal annars rekja til þess hvaða heimildarmenn hefur helst
verið leitað til varðandi upplýsingar um það sem fram fer á jörðu niðri. Þannig kom franska
utanríkisráðuneytið á fót sérstöku fyrirbæri sem á ensku kallast Syrian Media Incubator. Sú stofnun,
sem hefur höfuðstöðvar í Tyrklandi, sendir fé, myndavélar og aðstoðarfólk til hópa sýrlenskra
uppreisnarmanna sem svo eiga að senda fréttir til baka, sem á endanum rata í fjölmiðla á
Vesturlöndum. Þetta tryggir að einungis upplýsingar frá þeim sem styðja uppreisnarhópana komast á
framfæri. Ekkert slíkt verkefni hefur verið sett upp til að koma röddum þeirra sem styðja ekki
uppreisnarhópana á framfæri á Vesturlöndum. Aðrar helstu upplýsingaveitur eru hin svokallaða
sýrlenska mannréttindavakt, eða Syrian Observatory for Human Rights. Þetta er í raun einn maður
sem býr í Coventry á Englandi og fær fréttir frá uppreisnarmönnum í Sýrlandi. Þær fréttir eru einnig
birtar nánast möglunarlaust í vestrænum fjölmiðlum. Þetta er ekki hlutlægur fréttaflutningur.
Heimildarmennirnir hafa hag að því að ýkja glæpi andstæðinga sinna, sýrlensku ríkisstjórnarinnar, og
þegja um eigin glæpi.
Látið er eins og sýrlensku uppreisnarhóparnir séu hinir réttu og raunverulegu talsmenn sýrlensku
þjóðarinnar. Þetta er alrangt. Þeir njóta ekki, og hafa aldrei notið neinnar hylli almennings. Talið er að
heildarfjöldi uppreisnarmanna á Sýrlandi sé um 350 þúsund. Þeirra á meðal eru margir erlendir
stríðsmenn, m.a. frá Líbíu, Evrópuríkjum, sérsveitarmenn frá Katar, Tyrklandi og Sádí Arabíu og víðar.
Tvennar ríkisstjórnarkosningar hafa farið fram frá því að stríðsátök hófust árið 2011 auk fjölda
kosninga til sveitarstjórnar. Fjöldi skoðanakannana hefur verið framkvæmdur, meðal annars á vegum
Norður Atlantshafsbandalagins og annarra utanaðkomandi aðila. Allar kosningar og allar
skoðanakannanir hafa sýnt það sama. Stuðningur við þessar hersveitir er afar lítill í Sýrlandi.
Stuðningur við ríkisstjórnina hefur einungis aukist ár frá ári frá því að stríðsátök hófust. Einhver gæti
hugsað sem svo að ástæðan fyrir þessu mikla fylgi sé sú að sýrlenska stjórnin sé að falsa tölur, eða að
almenningur þori ekki annað en að hlýða stjórninni, enda sé hún svo gríðarlega grimm. Það þykir mér
nokkuð ódýr redding á slíkum tölum. Ef Sýrlendingar hötuðu ríkisstjórn sína svo mjög gætu þeir
hæglega farið á yfirráðasvæði uppreisnarmanna, en það hafa þeir ekki gert. Ég held ekki að sýrlenska
þjóðin sé svo huglaus upp til hópa að hún þori ekki að svara skoðanakönnunum á heiðarlegan hátt.
Sú skýring sem ég hef persónulega á þessu mikla fylgi ríkisstjórnar Sýrlands er einmitt sú að stríð
hefur ríkt svo lengi í landinu. Á stríðstímum leitar fólk til þeirra sem þeir þekkja best og telja að geti
best trygg öryggi þeirra, þó svo að þessir aðilar séu harðstjórar. Þetta tengist þriðja meginþema bókar
Tims Anderssons; mýtuna um upphaf stríðsins. Algengasti inngangur að umfjöllunargreinum um
sýrlenska stríðið er sá að vorið 2011 hafi sprottið upp friðsamleg mótmæli í Sýrlandi þar sem
ríkisstjórnin var krafin um að segja af sér. Sýrlenska stjórnin og her hennar hafi brugðist við með
miklu ofbeldi og ráðist á mótmælendur með mikilli hörku. Smátt og smátt hafi mótmælendur tekið
upp vopn og hafið vopnaða byltingu. Því miður hafi hópar íslamista náð fótfestu smátt og smátt, en
þetta megi einnig setja á reikning sýrlensku alræðisstjórnarinnar.
Sú saga er beinlínis röng og móðgun við raunverulega borgaralega stjórnarandstöðu á Sýrlandi.
Nákvæmari lýsing á upphafi stríðsins er þessi. Hópur táninga var handtekinn þann 6. mars 2011 fyrir
veggjakrot í borginni Daraa, nærri Jórdönsku landamærunum. Þessi atburður hefur verið nefndur
sem upphaf mótmælaöldunnar og yfirgengilegra viðbragða sýrlenskra stjórnvalda við þeim. Þetta er
undarlegt því ekki nokkur skapaður hlutur gerðist í kjölfar þessara atburða. Níu dögum síðar voru
haldin mótmæli í borgunum Al-Hasakah, Deir el-zour, Daraa, Hama og Damaskus undir forskriftinni
“dagur reiðinnar”, rétt eins og yfirskriftin hafði verið í Líbíu. Athugið að þetta voru ekki fjölmenn
mótmæli. Í heildina tóku nokkur þúsund manns þátt í þeim. Yfirvöld brugðust harkalega við. Hundruð
manna voru handtekin en engar heimildir eru fyrir því að nokkur hafi látist í mótmælunum. Nokkrum
dögum seinna, 18. og 19. mars, varð áframhald á mótmælunum. Í þeim mótmælum beitti lögreglan
táragasi og vatnsbyssum og í kjölfarið létust tveir mótmælendur. Daginn eftir réðst hópur vopnaðra
mótmælenda á höfuðstöðvar ríkissjónvarps Sýrlands og í skrifstofubyggingar stjórnvalda í Daraa og
kveiktu í þeim. Þeir kröfðust þess að unglingarnir sem handteknir höfðu verið í byrjun mánaðarins
yrðu látnir lausir. Stjórnvöld sendu fyrirskipun um að drengjunum yrði sleppt og lofaði um leið að
koma til móts við kröfur um lýðræðisumbætur í landinu. Svar mótmælendanna var þá hins vegar að
kveikja í höfuðstöðvum Baath flokksins, helsta stjórnarflokks Sýrlands. Ísraelska fréttastofan National
News greindi frá því að sjö lögreglumenn og fjórir mótmælendur hefðu látist í þessum aðgerðum og í
kjölfar þeirra.
Þann 22. mars krafðist Navi Pillay, yfirmaður mannréttindastofnunar Sameinuðu þjóðanna, að gerð
yrði rannsókn á dauða 6 mótmælenda í Sýrlandi. Pillay minnstist engu orði á þá lögreglumenn sem
felldir voru af mótmælendum. Ennfremur kallaði Pillay hópinn “friðasama mótmælendur”, en það er
augljóslega rangt, enda voru þeir aðilar sem kveiktu í byggingunum og skutu lögreglumennina
vopnaðir. Þessi óheiðarlega yfirlýsing Pillays átt sinn þátt í að skapa þá mynd sem Vesturlandabúar
höfðu að ástandinu í Sýrlandi. Hægt var að endurvinna hina margendurteknu sögu um vonda
einræðisherrann sem myrti sína eigin borgara og friðsömu mótmælendurna sem þurfti að vernda frá
illþýðinu. Uppreisnarmenn héldu áfram að vígbúast. Á sjónarsviðið spratt “Frjálsi sýrlenski herinn”
með sex fyrrverandi hershöfðingja í sýrlenska hernum í fararbroddi.
Eftirlitsnefnd á vegum samtaka Arabaríkja (The Arab League) rannsakaði ástandið í Sýrlandi í
desember 2011 og janúar 2012. Í skýrslu yfirmanns nefndarinnar kom ýmislegt fram sem gekk
berhöggi við þær frásagnir sem höfðu birst í fjölmiðlum um það sem á gekk í landinu. Nefndin greindi
þannig frá því að vopnaðir hópar sem ekki hafði verið greint frá í fjölmiðlum og voru ekki á vegum
Sýrlandsstjórnar frömdu fjölda ódæðisverka sem ollu miklu mannfalli og eyðileggingu á meðan
nefndin var að störfum í landinu. Dæmi um slíkar árásir voru að farþegarútur með almennum
borgurum voru sprengdar í loft upp, lestir sem fluttu díselolíu voru sprengdar, sendiferðabíll lögreglu
sömuleiðis sem og brýr og olíuleiðslur.
Um leið kom í ljós að þegar nefndin ætlaði að skoða eftirstöðvar árása sem fjölmiðlar höfðu greint frá
að höfðu verið framdar af Sýrlandsher var oft ekkert að sjá. Árásirnar höfðu aldrei átt sér stað. Í
mörgum tilfellum þar sem árásir höfðu virkilega verið gerðar var augljóst að fréttir um skaða höfðu
stórlega verið ýktar. Enn fremur sá eftirlitsnefndin töluvert af kröfugöngum, bæði með og á móti
stjórninni, en aldrei greip stjórnin inn í þessi mótmæli ef undanskilið er þegar aðsúgur var gerður að
sendinefndinni sjálfri. Stjórnarherinn hafði gert fjölda árása í landinu, en samkvæmt sendinefndinni
var að minnsta kosti stór hluti þeirra svar við aðgerðum annarra vopnaðra hópa.
Stærstu stjórnarandstöðuflokkar Sýrlands, eins og borgaralegir hópar um allt land, tóku mjög fljótt
afstöðu gegn hinum vopnuðu uppreisnarhópum (ef Múslimska bræðralagið er undanskilið). Hópar á
borð við „samfylkingu fyrir breytingar og frelsi“ berst þannig fyrir pólitískri breytingu frá grasrótinni
og upp. Þetta eru mikilvægar breytingar og þörf er á þeim í Sýrlandi. Hópar eins og þessir taka ekki
upp hátæknivopn frá Sádí Arabíu og Tyrklandi til að skjóta stuðningsmenn ríkisstjórnarinnar, heldur
vilja ná fram pólitískum breytingum á friðsaman hátt. Þessir hópar fá ekki stuðning frá Vesturlöndum;
vopnin, peningarnir og áróðursstuðningurinn fer til hópa Íslamista. Þetta er enn einn glæpur okkar
við sýrlensku þjóðina.
Enn einn glæpurinn við sýrlensku þjóðina er svo mjög harkalegt viðskiptabann við sýrlenska ríkið.
Nánast ómögulegt er fyrir Sýrland í dag að stunda eðlileg viðskipti við umheiminn, selja vörur sínar og
kaupa lífsnauðsynlegar vörur fyrir innviði ríkisins. Þetta tekur meðal annars til varnings sem
nauðsynlegur er til að halda uppi góðu heilbrigðiskerfi. Þetta þýðir meðal annars að þeir almennu
borgara sem verða fyrir árásum, t.d. sprengiflaugaárásum hryðjuverkahópa, geta ekki verið vissir um
að geta fengið viðunandi læknishjálp. Fólk deyr út af viðskiptabanninu við Sýrland. Á sama tíma dæla
Vesturveldin og vinir þeirra í Mið-Austurlöndum peningum og vopnum til furðulegra
hryðjuverkahópa. Hermenn frjálsa sýrlenska hersins svokallaða fá miklu betri laun en hermenn
sýrlenska hersins auk þess sem þeir eru miklu betri vopnum búnir. Það er beinlínis fjárhagslega
hagkvæmt að gerast liðhlaupi úr sýrlenska hernum og ganga til liðs við uppreisnarmenn. Þrátt fyrir
þetta hefur sýrlenski herinn haldið áfram. Það hlýtur að segja eitthvað um það hverjir njóta
raunverulegs stuðnings almennings í þessu stríði.
Svo er spurningin, er með útgáfu þessarar bókar verið að dreifa áróðri Rússa og sýrlensku
einræðisstjórnarinnar. Því skal svarað með tvennu. Tim Anderson tekur mjög skýra afstöðu. Sú
afstaða segir höfundur að sé með sjálfsákvörðunarrétti sýrlensku þjóðarinnar og ríkisins. Hann kemur
hreint fram hvað þetta varðar og tekur augljósa afstöðu með sýrlandsstjórn, á þeim forsendum að
þetta sé löglega kosin stjórn og sé lögmæt samkvæmt alþjóðalögum. Hann bendir enn fremur á það
sé óheiðarlegt og illa gert að útmála 70 prósent þjóðarinnar, þá sem kjósa núverandi stjórnvöld, sem
„Assad-liða“ eins og þeir séu þar með á einhvern hátt réttdræpir. Þeir velji „rangt“, segjum við hér.
Þetta telur Tim Anderson vera til marks um Vestræna yfirburðahyggju; við eigum einhvern vegin að
hafa vit fyrir þeim og neyða þá til að velja „rétt“. Afstaða Tims er sú að við eigum að hætta að vopna
uppreisnarhópana og leyfa Sýrlendingum að ráða framtíð sinni sjálfir á friðsamlegan hátt. Bæði hinni
sönnu stjórnarandstöðu og almenningi sem vill breytingar er enginn greiði gerður með því að halda
uppi blóðugri borgarastyrjöld með því að dæla vopnum í uppreisnarhópana.
Svo er það afstaða þýðenda. Hún er persónuleg. Við erum ellefu og hvert okkar hefur okkar eigin
ástæðu til að líta svo á að almenningur og blaðamenn ættu að kynna sér vel bók Tims Andersons. Mín
persónulega afstaða er þessi: Ég vil að almenningur komist í tæri við breiðari hóp upplýsinga um
Sýrlandsstríðið en hann hefur getað síðustu sjö ár. Ég tel að fréttaflutningur hafi verið algjörlega
einhliða. Upplýst ákvörðun um hvað er rétt og hvað er rangt byggir á því að hafa sem bestar og
nákvæmastar upplýsingar um málefnið sem um ræðir og ef í ljós kemur að einhverjar þeirra eru
gallaðar eða rangar ber að hafna þeim. Það er einmitt það sem gerir bók sem þessa svo mikilvæga.
Hún sýnir fram á að margar þeirra frásagna sem við höfum hingað til haft til hliðsjónar við að mynda
skoðun á hinum skelfilegu átökum sem ríkt hafa í Sýrlandi eru einmitt villandi, gallaðar eða jafnvel
rangar. Mikilvægum upplýsingum hefur verið haldið frá almenningi og notast hefur verið við
fullyrðingar mjög hlutdrægra aðila án þess að á bakvið þær liggi nokkrar sannanir. Til samanburðar
liggur ítarleg heimildavinna á bakvið hverja fullyrðingu sem kemur fram í bók Tims Anderson. Hún
færir okkur upplýsingar og nýja sýn á átökin sem við getum ekki horft fram hjá ef við ætlum okkur að
mynda upplýsta ákvörðun.
Ég er ekki málsvari Assads, Ba‘ath flokksins eða nokkurra annarra stjórnmálamanna í erlendu ríki. Ég
er ekki málsvari Rússa. Ég lít hins vegar á mig sem manneskju sem hefur skyldum að gegna til annarra
manneskja á jörðinni sem líða hörmungar. Ég vona að útgáfa bókarinnar geri öllum kleift að taka
afstöðu og úr því breyta eftir henni og að því meiri breidd af upplýsingum sem fólk hefur úr að ráða,
því réttari verður sú ákvörðun. Allt þetta vona ég að setji stein á vogarskál þess að friður komist fljótt
á í Sýrlandi. Án friðar sé ég engan möguleika á jákvæðum breytingum á samfélaginu eða í pólitíkinni í
Sýrlandi. Ég held að Sýrlendingar séu alveg eins og við; að þeir vilji lifa í friði og öryggi og að satt sé
sagt um þau. Ég vil að viðskiptabanninu gegn Sýrlandi verði aflétt og að NATO hætti að senda morðtól
til hryðjuverkahópa í Sýrlandi. Þess vegna tók ég þátt í því að þýða þessa bók. Þeir sem vilja gagnrýna
bókinna eru hvattir til þess, en lesið hana fyrst. Ekki styðja ritskoðun á grundvelli fyrir fram gefinna
forsendna.
