Það er mikið fagnaðarefni fyrir söguþyrsta Íslendinga að þessi jólin hefur Sögufélag lagt gífurlegan metnað í að gefa fimm sagnfræðibækur, auk haustheftis tímaritsins Sögu.
Um er að ræða bækurnar:
Hnignunarkenningin
Í bók Axels Kristinssonar Hnignun, hvaða hnignun? eru færð sterk rök fyrir því að hugmyndin um hnignun og niðurlægingu í sögu Íslands sé pólitísk goðsögn ‒ mýta ‒ sem búin var til í sjálfstæðisbaráttunni á 19. öld og þjónaði þörfum hennar með því að mála erlend yfirráð sem dekkstum litum.
Hugmyndin um hnignun pólitísk mýta
Um bókina Hnignun, hvaða hnignun? segir höfundurinn: „Bókin fjallar um ríkjandi söguskoðun Íslendinga, hvernig hún varð til, hvernig hún þróaðist og hve mikið vit sé í henni. Á 20. öld hefur kjarninn í sýn þjóðarinnar á eigin sögu verið hugmyndin um hnignun og niðurlægingartímabil sem hafi tekið við af glæsitíma miðalda, þegar hetjur riðu um héruð og fornbókmenntirnar urðu til. Meginhugmyndin í bókinni er að þessi sýn endurspegli ekki hina raunverulegu sögu landsins heldur þá sögu sem okkur finnst heppilegt að trúa. Hugmyndin um hnignun hafi mótast sem goðsögn í sjálfstæðisbaráttunni, pólitísk mýta sem Íslendingar þurftu að trúa til að sannfæra sig um að landið yrði að vera sjálfstætt. Erlend yfirráð hefðu einfaldlega reynst þjóðinni allt of dýrkeypt. Eftir að landið varð sjálfstætt fyrir 100 árum hefur hnignunarmýtan síðan verið endurunnin í þágu annars konar hugmyndafræði sem er ekki síður athyglisverð þróun.“
Guðni Th. Jóhannesson stakk upp á því
„Það bar ekki mikið á efasemdum um hnignunina fyrr en í lok 20. aldar og þá aðallega í þröngum hópi sagnfræðinga en ég var einmitt einn af þeim. Þessar efasemdir hafa þó lítt borist út til almennings þannig að þegar Guðni Th. Jóhannesson, sem þá var forseti Sögufélags, stakk upp á því við mig að ég skrifaði bók um hnignunarkenninguna, þá þurfti ég ekki að hugsa mig lengi um. Ég held líka að það sé mjög mikilvægt og tímabært að fólk fái að kynnast annarri sýn á söguna en þessari hefðbundnu“ segir Axel.
Hefur þá aldrei orðið nein hnignun á Íslandi?
„Vandinn við að nota hugtak eins og hnignun í sögulegum skýringum er að orðið er svo gildishlaðið. Það er haft um breytingar sem þykja neikvæðar á einhvern hátt eða frá ákveðnum sjónarhóli. En gildismat fólks er oft mismunandi þannig að það sem einum þykir gott er slæmt í augum annars. Hvort eitthvað telst til framfara eða hnignunar getur þannig ráðist af persónulegum viðhorfum hvers og eins og það er ekki góður grundvöllur samræðu. Gildisdómar bæta engu við þekkingu eða skilning á fortíðinni þótt okkur finnist við oft knúin til að fella þá vegna þess að við erum fólk og það er í okkar eðli að dæma menn og málefni; þannig búum við okkur til sameiginlegan hugmyndaheim. Það er meira að segja hægt að afsaka það að tala um hnignun afmarkaðra fyrirbæra eins og t.d. íslensku yfirstéttarinnar eftir að einveldi komst hér á 1662. Það er öllu verra að stimpla heilt samfélag sem hnignandi því þá erum við eiginleg komin út í dulhyggju þar sem einhver almenn en algerlega óljós hnignun er notuð til að skýra allt milli himins og jarðar. Til dæmis eru þá endalok kornræktar á fyrri tímum afgreidd sem hnignun í stað þess að setja sig inn í aðstæður og ákvarðanatöku kornbænda. Að kalla eitthvað hnignun skýrir ekki neitt og frá mínum sjónarhóli snýst sagnfræði um að skýra fortíðina, ekki dæma hana,“ segir Axel.
Tímamótaverk
Næst ber að nefna Stund klámsins eftir Kristínu Svövu. Bókin fjallar um sögu kláms á Íslandi á árum kynlífsbyltingarinnar. Rýnt er í hugmyndir um klám sem andstæðu upplýsandi fræðslu og listrænnar tjáningar, um kynfrelsi og bælingu, ritskoðun og tjáningarfrelsi, ónáttúru og afbrigðilegar hneigðir. Stund klámsins er fyrsta fræðilega verkið um sögu kláms á Íslandi og að því leyti tímamótaverk.
Þriðja bindið í skjölum Landsnefndarinnar
Þjóðskjalasafn Íslands gefur skjöl Landsnefndarinnar fyrri út í samstarfi við Ríkisskjalasafn Danmerkur og Sögufélag. Útgáfan hófst árið 2016 og verða bækurnar sex talsins, með uppskriftum skjala og fræðilegum greinum, auk vefbirtingar ljósmynda af frumskjölunum og uppskrifta á þeim. Í nýútkomnu þriðja bindinu eru birt 36 bréf til Landsnefndarinnar fyrri frá embættismönnum landsins.
Tvær bækur eru loks gefnar út í samstarfi við Afmælisnefnd aldarafmælis sjálfstæðis og fullveldis Íslands:
Myndskreytt frásögn
Annars vegar er það Hinir útvöldu, eftir Gunnar Þór. Í bókinni er rekinn aðdragandann að því að Ísland varð fullvalda í lifandi myndskreyttri frásögn. Sagt er frá eftirminnilegum einstaklingum, hörðum átökum og þjóðlífi í skugga heimsstyrjaldar og áfalla hið viðburðaríka ár 1918.
13 höfundar úr ýmsum áttum
Hins vegar er það bókin Frjálst og fullvalda ríki sem inniheldur 10 greinar eftir 13 höfunda, lögfræðinga, sagnfræðinga og stjórnmálafræðinga, sem skoða fullveldið frá ólíkum fræðilegum sjónarhornum. Ritstjóri bókarinnar er Guðmundur Jónsson og auk hans er ritnefndin skipuð þeim Guðmundi Hálfdanarsyni, Ragnhildi Helgadóttur og Þorsteini Magnússyni.
Það er deginum ljósara að sagnfræðiunnendur á Íslandi fá sitthvað fyrir sinn snúð þessi jólin enda afar fjölbreytt efni sem Sögufélagið hefur ákveðið að gefa út.
